بزرگترین معادن روی ایران

دراین مقاله ماشین سازی هادی به معرفی بزرگترین معادن روی(zinc) درایران می پردازد:

مقدمه

استخراج و تصفیه روی(zinc) نا خالص در ۱۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح در هند و چین صورت می‌گرفته‌است. در غرب نیز کشف فلز روی(zinc)به Andreas Marggraf آلمانی در سال ۱۷۴۶ بر می‌گردد.
د. این فلزروی در قرن ۱۶ به میزان قابل توجه شناخته شد. Agricola در سال 1546 اعلام کرد که در معدن روی گداخته می‌شود فلز سفید می‌تواند منقبض شود و دیواره کوره را بتراشد. او در نوشته‌های خود به این مسئله نیز اشاره کرد که فلزی شبیه آن به نام Zincum در Silesia تولید می‌شده‌است.باراساوبوس (متوفی به سال ۱۵۴۱) اولین کسی در غرب بود که گفت Zircum فلزی جدید است که در مقایسه با فلزات دیگر خواص شیمیایی جداگانه‌ای دارد. نتیجه آن است که فلز روی زمانی شناخته شده که Margaraf کشفیاتش را شروع کرد و در حقیقت فلز روی دو سال زودتر توسط شیمیدان دیگری به نام Anton Von Swab تجزیه شده و بدست آمده بود. اما تحقیقات Margraaf جامع تر بود و بخاطر تحقیقات این دو شخص آن‌ها به عنوان کاشفین روی شناخته می‌شوند. قبل از کشف تکنیک غوطه وری سولفید روی Calamine تنها منبع معدنی فلز روی بوده‌است.

معدن  روی لکان

کارخانه تغلیظ روی لکان در فاصله ۱۵۰۰ متری روستای لکان ( ۲۷ کیلومتری جنوب شرق معدن عمارت ) واقع شده است. پس ‌‎از اتمام ذخایر  روی لکان که تأمین کننده خوراک کارخانه فرآوری بوده در سال ۱۳۵۵ بهره برداری از ذخایر معادن عمارت با احداث ۲ کارگاه استخراج زیرزمینی شماره ۱ و ۲ و کارگاه روباز موچان آغاز شده است. عملیات بهره برداری از کارگاه های فوق تا سال ۱۳۶۴ کماکان ادامه داشته که در این سال به علت پایین بودن قیمت فروش کنسانتره سرب و روی و اتمام ذخایر در معدن روباز موچان، عملیات بهره‌برداری از معدن عمارت متوقف گردید.این معدن یکی از بزرگترین معادن روی ایران است. که  درسال ۱۳۶۷ با افزایش قیمت کنسانتره سرب و روی، بررسی مجدد به منظور از سرگیری استخراج از معدن عمارت آغاز به بهره برداری از معدن عمارت در سال ۱۳۶۹ از سر گرفته شد. از سال ۱۳۶۹ تا سال ۱۳۷۴ شرکت با مجوز بهره برداری از وزارت معادن و فلزات ادامه فعالیت نمود و از سال ۱۳۷۴ تا ۱۳۸۲ آخرین مجوز بهره برداری ۸ ساله به نام شرکت معدنی و صنعتی شاهین اخذ گردید.

معدن  روی منصور آباد

معدن  روی منصور آباد در یکصد کیلومتری جنوب غربی یزد – شیراز واقع شده است. این معدن در منطقه ای کوهستانی واقع شده و ارتفاع آن از سطح دریا حدود ۲۵۰۰ متر است. معدن منصور آباد برای توليد كنسانتره های سرب و روی با ظرفيت ۳۰۰ تن خوراک ورودی در روز در سال ۱۳۵۷ احداث شده است. در سال ۱۳۷۵ كارخانه توسط شركت مهندسی كانی فراوران بازسازی و در سال ۱۳۹۲ با اجرای طرح توسعه ظرفيت آن به ۵۰۰ تن در روز افزايش پيدا كرد.

در این معدن سال ها عملیات بهره برداری از طبقات مختلف انجام شده است. مواد محتوی روی در مرحله اولیه تکوین در نتیجه تحولاتی که در محل صورت گرفته است به وجود آمده و عامل موثر در تشکیل مواد مزبور نفوذ محلول هایی بوده است که در اثر حرارت زیاد یک توده نفوذی گرانیت از اعماق زمین به محل تجمع جریان داشته است.این معدن یکی از بزرگترین معادن روی ایران است.

روند مواد معدنی ۲۰ تا ۴۵ درجه می باشد. واحدهای معدنی که عمدتاً از نوع کالامین، هستند، در چهار طبقه با احداث ۲ تونل افقی بر توده و یک تونل به طول ۱۰۰متر که به صورت شیبدار امتداد دارد، در حال اکتشاف و استخراج می باشد. جاده معدن در تمام طول سال قابل استفاده است.

معدن روی فرح آباد

معدن روی فرح آباد در شصت کیلومتری جنوب غربی یزد و در مسیر جاده یزد – شیراز بعد از روستای علی آباد واقع شده است. این معدن در منطقه ای کوهستانی قرار گرفته و ارتفاع آن از سطح دریا حدود ۳۰۰۰ متر است. کارهای اکتشافی در معدن فرح آباد از سال ۱۳۴۸ شروع شده است که آثار اکتشافات شدادی در چهار مکان مختلف آن دیده می شود.

اکتشافات بعدی در این معدن، براساس کارهای شدادی صورت گرفته و با حفر تونل هایی در افق های مختلف ادامه یافته است. ماده معدنی، عمدتاً سرب و به صورت کانی گالن مشاهده می شود و کانی های روی درصد کمتری را به خود اختصاص داده است. در حال حاضر استخراج از این معدن به روش  Sublevel Stopping ادامه دارد.این معدن یکی از بزرگترین معادن روی ایران است.

معدن  روی دره زنجیر

اين معدن يكی از قديمی ترين معادن  روی كشور می باشد كه در شهرستان تفت و در فاصله ۲۰ كيلومتری جنوب غربی شهر يزد قرار دارد. فعاليت های معدنكاری در اين معدن از سال ۱۳۲۶ شروع شده است. تاكنون شركت‏ های متعدد خارجی از كشورهای ژاپن ، يوگسلاوی و فرانسه در زمينه‏ های اكتشاف و استخراج اين معدن فعاليت داشته اند.

ماده معدنی در افق های بالا از نوع كربناته با عيار مجموع سرب و روی حدود ۱۵ درصد می ‏باشد. ماده معدنی افق های پايين تر از نوع سولفوره می باشد. بر اساس فعاليت های اكتشافی تاكنون چهار آنومالی جديد در اين محدوده كشف شده است كه با توجه به ساير شواهد زمين‏ شناسی احتمال وجود ماده معدنی سرب و روی تا ۵/۲ ميليون تن در اين معدن وجود دارد.

معدن  روی انگوران

معدن سرب و روی انگوران و کارخانه تولید سرب و روی انگوران بزرگ‌ترین تولیدکننده سرب و روی ایران و بزرگ‌ترین معدن سرب و روی خاورمیانه است و اولین معدن گردشگری ایران ، مالک معدن سرب و روی انگوران شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران و کارخانه تولید سرب و روی دندی شرکت کالسیمین است.

معدن سرب و روی انگوران واقع در شهرستان ماهنشان و در ۱۳۵ کیلومتری غرب شهر زنجان واقع شده است. نزدیکترین روستا به معدن روستای قلعه جوق با جمعیت ۲۰۰ نفر و نزدیکترین شهر به آن دندی با جمعیت پنج هزار نفر می‌باشد. راه اصلی دسترسی ( زنجان، دندی، معدن ) دارای مسافتی در حدود ۱۲۰ کیلومتر است.این معدن یکی از بزرگترین معادن روی ایران است.اختلاف درجه حرارت در شبانه روز و همچنین بین فصول سرد و گرم در محل معدن زیاد است. میزان ذخایر معدن انگوران در بخش روباز هشت میلیون تن و در بخش زیرزمینی چهار میلیون تن روی با عیار بالا است. با احتساب استخراج سالانه یک میلیون تن ماده معدنی عمر باقیمانده معدن انگوران ۱۲ سال دیگر تمام می‌شود. معدن  انگوران از نظر عیار بالای فلز محتوی، از معادن نادر در جهان است.

معدن  روی عمارت 

معدن  روی عمارت یکی از معادن فعال در کشور است . ذخایر واقع در آن بر اساس فعالیت های اکتشافی فنی انجام شده به چندین بلوک تقسیم شده است که بر اساس موقعیت و عیار به استخراج آن از قسمت شرق به غرب پرداخته اند و هم اینک کار بر روی بخش باقی مانده یعنی شرق صورت می گیرد.

معدن روی عمارت در ۴۶ کیلومتری جنوب غربی شهرستان اراک در استان مرکزی واقع شده است . از نظر موقعیت جغرافیایی این معدن در طول جغرافیایی ۴۹ درجه و ۴۳ دقیقه و ۲۶ ثانیه و در عرض جغرافیایی ۳۳ درجه و ۴۲ دقیقه و ۵ ثانیه و در منطقه ای به ارتفاع ۲۱۸۰ متر از سطح آب دریا قرار دارد. دسترسی به کارخانه فرآوری از طریق جاده اراک _ بروجرد امکان پذیر می باشد که پس از طی ۱۸ کیلومتر در جاده فوق ، وارد جاده شازند شده و از محل دو راهی قدمگاه وارد روستایی به نام هفته عمارت و کرک شده که پس از چند کیلومتر به معدن روی می رسید.

این معدن در منطقه معتدل کوهستانی قرار دارد که از نظر آب و هوایی دارای تابستان های گرم و زمستان های سرد می باشد. تغییرات درجه حرارت سالانه بسیار زیاد بوده و از ۲۰- درجه سانتی گراد در فصل زمستان تا ۳۵+ درجه سانتی گراد در فصل تابستان متغییر است.

واحدهای زمین شناسی ایران 

این کانسار در زون سنندج سیرجان واقع شده است. زون سنندج سیرجان فعالیت های کوهزایی زیادی را پشت سر گذاشته است و مجموعه ای از سنگ های دگرگونی شامل آمفیبولیت ها و شیست ها را تشکیل می دهد.

ذخیره معدن

با توجه به کارهای اکتشافی انجام شده و گزارشات موجود، ذخیره این معدن حدود ۵/۱۰ میلیون تن تخمین زده شده است که دارای عیاری در حدود ۷ درصد می باشد که به لحاظ ذخیره بعد از انگوران بزرگ ترین معدن سرب و روی ایران می باشد و به لحاظ عیار نیز دارای شرایط خوبی می باشد. البته معدن سرب و روی انگوران به لحاظ عیار ۲۵-۳۰ درصد در وضع بسیار بهتری به سر می برد.

روش استخراج

این معدن امروزه به صورت زیر زمینی استخراج می شود ولی در گذشته هم به صورت روباز و هم به صورت زیر زمینی استخراج گردیده است. در این معدن مهندسان دست به ابتکار جدیدی زده اند. آن ها با توجه به ویژگی های آهک یک رمپ اصلی در آهک باز کرده اند و از روش ساب لول کیوینگ برای استخراج ماده معدنی استفاده می کنند.

این معدن دارای یک رمپ اصلی می باشد که این رمپ در کمر پایین زمین شناسی  آن که آهک می باشد حفر شده است. طول این رمپ در حال حاضر حدود ۸۰۰ متر می باشد. کمر بالای زمین شناسی کانسار شیست می باشد و با توجه به احتمال ریزش آن کمتر نفوذی در داخل آن صورت گرفته است. این معدن از نوع خودنگهدار می باشد و این مزیت بسیار بزرگ سبب شده است که علاوه بر عدم نیاز به نگهداری امکان فعالیت تجهیزات و استخراج مواد را آسان کند.

معدن روی مهدی آباد

مجتمع معدنی  روی مهدی آباد با دارا بودن ذخائر قابل توجه، یکی از بزرگترین معادن جهان است که مطابق قانون معادن به عنوان معدن بزرگ شناخته شده و پروانه بهره برداری آن به نام سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران ( ایمیدرو ) می باشد. بر این اساس و مطابق برنامه ریزی های صورت گرفته احداث کارخانجات فرآوری کنسانتره روی همراه با محصولات جانبی ( کنسانتره سرب و نقره ) و همچنین تجهیز و باطله برداری معدن در دستور کار قرار دارد.

موقعیت جغرافیایی مجتمع معدنی مهدی آباد

کانسار سرب و روی مهدی آباد در فاصله ۱۱۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر یزد واقع شده است.

تاریخچه معدن مهدی آباد

اولین فعالیت اکتشافی در معدن مهدی آباد در سال ۱۳۲۹ صورت گرفته است که منجر به بهره برداری از معدن کالامین به صورت زیرزمینی شد و تا سال ۱۳۳۷ حدود ۱۵ هزار تن سنگ کالامین با عیار ۳۵ % استخراج و بعد از تکلیس و رسیدن به عیار ۴۵% به خارج از کشور صادر گردید. پس از آن مجموعاً قریب به ۵۷۰۰۰ متر حفاری اکتشافی در ۲۱۵ گمانه در معدن مهدی آباد صورت گرفته است.

در سال ۱۳۷۲ جهت دسترسی به کانسار بخش مرکزی که کانساری سولفیدی است و در عمق ۱۵۰ متری واقع شده است، چاهی به عمق ۳۲۴ متر با مقطع دایره به قطر اولیه ۵/۴ متر حفر گردید. اما با توجه به هزینه های زیاد استخراج زیرزمینی و نیز تکمیل شدن اکتشافات دشت مرکزی و توجیه استخراج روباز کانسار مهدی آباد، فعالیت در این بخش در سال ۱۳۸۲ تعطیل شد و در حال حاضر آب مصرفی معدن از این بخش تامین می گردد.

در سال ۱۳۸۴ ، وزارت صنایع و معادن وقت پروانه بهره برداری معدن سرب و روی و باریت مهدی آباد را صادر نمود که هم اکنون پروانه بهره برداری این معدن به نام سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران می باشد. بر این اساس و در سال ۱۳۸۵ عملیات باطله برداری ، استخراج و فروش مواد معدنی آغاز گردید و تاکنون نیز ادامه دارد که با توجه به برنامه ریزی های صورت گرفته جهت احداث کارخانجات شمش روی ، کنسانتره روی و همچنین فرآوری باریت در آینده شاهد فرآوری و ایجاد ارزش افزوده قابل توجهی در مجتمع معدنی مهدی آباد خواهیم بود.

ذخایر معدن مهدی آباد

الف ) معدن  روی :

در سال ۱۳۹۵ شرکت مهندسین مشاور کوشا معدن اقدام به بازنگری در برآورد ذخیره اقتصادی کانسار مهدی آباد و طراحی پیت بهینه آن پرداخت. این شرکت ذخیره زمین شناسی معدن را ۷۱۶ میلیون تن و میزان ذخیره قابل استخراج برابر با ۱۵۴ میلیون تن می باشد. پیت اصلی معدن ابعادی به طول ۱۹۰۳ متر، عرض ۱۴۳۳ متر و عمق ۳۴۰ متر خواهد داشت.

نهایتاً در شهریور ۱۳۹۲ این معدن تعطیل شد و فعالیت ها در بخش مرکزی کانسار ادامه یافتند. به هر حال طی فعالیت های انجام شده در معدن کالامین با باطله برداری ۲۲۸۱۶۲۵ متر مکعبی حدود ۲۱۰ هزار تن ماده معدنی با متوسط عیار ۱۰% روی استخراج شد.

د.

معدن  روی ایرانکوه ـ اصفهان

معدن روی ایرانکوه به عنوان سومین معدن بزرگ سرب و روی ایران در منطقه ایرانکوه در فاصله ۲۰ کیلومتری جنوب غربی اصفهان واقع شده است. این معدن از کانسارهای نوع دره می سی سی پی بوده و شرکت باما در سال ۱۳۳۱ مطالعات اکتشافی آن را انجام داده است. سنگ های در برگیرنده معدن ایرانکوه عمدتا سنگ های کربناتی کرتاسه و شیل ژوراسیک است. کانه زایی عمدتا در نهشته های کربناته صورت پذیرفته و کانی های سولفیدی منطقه شامل اسفرالیت، گالن و پیریت می باشند. ذخیره این معدن برابر ۷۰۰ هزار تن ، عیار سرب آن ۵/۲ ٪ و عیار روی آن ۱۱٪ می باشد.

معدن  روی تكيه

معدن  روی تكيه در استان مركزی در شهرستان شازند قرار دارد. اين معدن در ضلع شرقی روستای تكيه به فاصله ۲ كيلومتری از معدن هفت عمارت واقع شده است. فاصله روستای تكيه از اراک در حدود ۵۰ كيلومتر می باشد. با استفاده از نحوه قرارگيری ماده معدنی پر عيار، استخراج به صورت دنبال رگ انجام می گيرد. عيار روی در حدود ۳۵ درصد در يک باند سيليسی به طول ۲ كيلومتر و عرض ۳۰ متر و به صورت رگه های كوچک به طول ۱ تا ۸ متر و به ضخامت ۲۰ تا ۸۰ سانتی متر ديده می شود و احتمال وجود روی سولفوره در عمق بيشتر وجود دارد.

ذخیره این معدن در حدود یک میلیون تن، برآورد شده است. طول کانی­سازی در حدود ۹۰۰ متر و ضخامت باندها، از ۱ الی ۸ متر، تغییر می­ نماید. عمق اکتشاف شده در ضلع شرقی، در حدود ۴۰ متر است و عمق بیشتر آن اکتشاف نشده است.

عیار ماده معدنی، بین ۵ تا ۷ درصد سرب و روی ، در تغییر می ­باشد و علاوه بر آن، در محل تقاطع گسل­ ها، دارای کانسنگ پرعیار روی است. در موقعیت شمال، معدن، بیشتر از رگه­ های سولفوره تشکیل شده است و در باندهای جنوبی، سرب و روی، عمدتا اکسیده است. این معدن، در امتداد باندهای سرب و روی کارگاه ‏های روباز ایجاد کرده است. روش استخراج، روباز پله ­کانی با استفاده از حفاری و آتشباری و جداسازی با بیل مکانیکی است.

معدن  روی کوه سرمه

منطقه معدنی سرمه در ۳۳ کیلومتری جنوب شهرستان فیروز آباد و ۱۱۰ کیلومتری جنوب شیراز در استان فارس ( فراشبند در فاصله ۱۶۴كيلومتری جنوب غرب شيراز قرار دارد )‌ واقع گردیده است. معدن كوه سرمه از سال ۷۵ فعاليت خود را آغاز كرد. کانسار سرب و روی کوه سرمه به صورت رگه ای و با تیپ دره می سی سی پی بوده که شامل کانی های اسفالریت، گالن، پیریت، آنگلزیت، سروزیت و اکسیدهای روی است.

ظرفیت استخراج سالیانه این معدن حدود ۳۶۰۰۰ تن و میزان ذخیره قطعی معدن ۱۲۰۰۰۰۰ تن خاک سولفور با عیار ۴ درصد سرب و ۶ درصد روی می باشد که با استفاده از جدیدترین روش های استخراج و فرآوری، در فرآوری اولیه محصول تولیدی با عیار بیش از ۶۰ درصد آماده و به کشورهای خارجی عمدتا چین صادر می گردد. كوه سرمه هم اكنون تنها معدن فلزی سرب و روی در جنوب كشور است و با فعال شدن مرحله سوم طرح توسعه، اين شركت به بزرگترين توليد كننده سرب و روی در كشور تبديل می شود. این معدن یکی از بزرگترین معادن روی ایران است.

معدن  روی شاهین

معدن سرب و روی شاهین واقع در استان مرکزی ، شهرستان شازند ، بخش قره کهریز ، دهستان قره کهریز ، روستا معدن کرک می باشد. این معدن در سال ۱۳۸۸ به بهره برداری رسیده و هم اکنون نیز فعال می باشد.

معدن روی نمار

معدن روی در نمارستاق لاریجان آمل در سال ۱۳۴۷ تأسیس شد. این معدن که در سال ۵۳ فعالیت های آن لغو شده بود، بار دیگر مجوز بهره برداری و اکتشاف عنصر سرب را در سال ۹۳ به نام شرکت صنایع خالص سازان روی زنجان دریافت کرد.

نتیجه گیری

روی بیست و سومین عنصر در پوسته زمین از نظر فراوانی می‌باشد. سنگهای معدنی حاوی روی هم از نظر جغرافیایی و هم از نظر زمین شناسی بسیار گسترده هستند و معمولاً به صورت ترکیب با عناصری مانند سرب، مس، طلا، نقره و سایر فلزات یافت می­شود. بسیاری از سنگهای معدنی سنگین استخراج شده حاوی 10درصد آهن و 40 تا 50 درصد روی می‌باشند.تا اینجا بزرگترین معادن روی ایران را شناختیم.