نفت این روزها افت قیمت مداومی را تجربه می‌کند که مهم‌ترین عامل آن نگرانی از بازگشت مازاد عرضه به بازار نفت است. نتیجه این نگرانی‌ها و افت مداوم قیمت‌ها از دست رفتن کف حمایتی ۷۰ دلار برای نفت برنت بوده است. نفت‌خام آمریکا دیگر نفت شاخص بازار نیز روز گذشته کف حمایتی ۶۰ دلار را از دست داد و در کانال ۵۹ دلار معامله شد. افزایش عرضهنفت با محوریت دو کشور عربستان و روسیه در حالی رخ داده که تحریم‌های نفتی ایران به شدتی که دولت ترامپ در ۶ ماه گذشته مدعی بود اجرایی نشد، این دو موضوع در کنار هم مهم‌ترین عامل نگرانی ازرشد عرضه در بازار نفت بوده است. اما از سوی دیگر سمت تقاضای بازار نفت نیز روزهای خوبی را نمی‌گذراند و تحلیلگران و سرمایه‌گذاران بازار نگرانند کاهش رشد اقتصادی جهان و همچنین جنگ تجاری بین چین و آمریکا، تقاضا را تحت تاثیر قرار دهد. این عامل هم نگرانی از بازگشت مازاد عرضه را تقویت کرده و سقوط پیاپی قیمت‌ها ظرف بیش از یک ماه گذشته را رقم زده است، به‌طوری‌که هر دو نفت شاخص نسبت به اوج قیمتی خود در اوایل اکتبر حدود ۲۰ درصد سقوط کرده‌اند. این افت شدید قیمتی تحت عنوان ورود نفت به محدوده «خرسی» یا «رکود رسمی» در بازار تعبیر می‌شود.
به گزارش «دنیای اقتصاد» به نقل از بلومبرگ، نفت برنت روز گذشته تا لحظه تنظیم این گزارش(ساعت ۱۶ به وقت تهران) ۸۶ سنت، معادل ۲۲/ ۱ درصد کاهش یافت و در قیمت ۷۹/ ۶۹ دلار بر بشکه معامله شد. این اولین بار است که بهای این نفت شاخص از اوایل آوریل سال جاری میلادی(ظرف ۷ ماه اخیر) به کمتر از ۷۰ دلار بر بشکه می‌رسد، بر این اساس برنت نسبت به رکورد ۴ساله قیمتی خود (بیش از ۸۶ دلار بر بشکه که اوایل ماه گذشته میلادی به دست آمد) نزدیک به ۲۰ درصد کاهش یافته است. نفت خام آمریکا،شاخص نفت در بازار نیویورک نیز روز گذشته ۹۳ سنت معادل حدود ۵/ ۱ درصد کاهش یافت و به ۷۴/ ۵۹ دلار بر بشکه رسید. این نفت شاخص به کمترین سطح خود از اوایل فوریه سال جاری یعنی ظرف ۹ ماه گذشته رسیده و نسبت به اوج قیمتی خود ظرف ۴ سال گذشته (بیش از ۷۶ دلار بر بشکه که اوایل ماه اکتبر به آن رسید) حدود ۲۲ درصد کاهش یافته است. کاهش بیش از ۲۰ درصدی نسبت به اوج قیمتی را در بازارهای سهام و کالایی در اصطلاح ورود بازار به محدوده خرسی می‌گویند؛ در بازار خرسی تقاضا در سطوح کمتر از عرضه انجام می‌شود. در این شکل از بازار جوی منفی حاکم است، به‌طوری‌که سرمایه‌گذاران با نگرانی و احتیاط بیشتری وارد معاملات شده و کمتر در موقعیت‌های خرید قرار می‌گیرند. بنابراین «رکود رسمی» در بازارها می‌تواند به معنای افت بیشتر قیمت‌ها در آینده نزدیک باشد. افت شدید قیمت‌ها و نگرانی از تداوم این مسیر در بازار نفت موجب شده که بار دیگر احتمال اجرای توافق نفتی برای کاهش عرضه از سوی بزرگان تولیدکننده نفت مطرح شود و پیش‌بینی می‌شود «توافق نفتی در سال ۲۰۱۹» مهم‌ترین محور مذاکرات نشست کمیته ویژه در هفته جاری باشد.
رفع نگرانی از کمبود نفت ایران
قیمت نفت اوایل ماه گذشته میلادی به رکورد ۴ساله خود دست یافت، نفت برنت به بیش از ۸۶ دلار بر بشکه و نفت‌خام آمریکا به بیش از ۷۴ دلار بر بشکه رسید. رشد قیمت‌ها به دنبال نگرانی از تحریم نفت ایران رخ داد، چراکه آمریکا در آن زمان مدام تکرار می‌کرد هدف از تحریم‌ها علیه ایران به صفر رساندن میزان صادرات نفت کشور است. نگرانی از حذف نفت ایران از بازار موجب شد که قیمت‌ها رشد سریعی را در آن زمان تجربه کنند و به بیشترین سطح از سال ۲۰۱۴ دست یابند.
اما تحریم‌های این کشور علیه ایران که هفته گذشته اجرایی شد، نه تنها به رشد قیمت نفت منجر نشد بلکه افت بیشتر قیمت‌ها را نیز به دنبال داشت. زیرا درست در روز اجرایی شدن تحریم‌ها (۵ نوامبر مصادف با ۱۴ آبان) دولت ترامپ لیست ۸ کشور معاف از تحریم‌ها را اعلام کرد. در این لیست نه تنها نام ۵ کشور خریدار نفت ایران در دور قبلی تحریم‌ها(۲۰۱۲ تا ۲۰۱۵) دیده می‌شد، بلکه برخلاف تحریم‌های گذشته نام دو کشور اروپایی نیز در لیست معاف‌شدگان از تحریم خرید نفت از ایران قرار داشت. در دور قبلی تحریم‌ها که در دولت اوباما اجرا شد، تنها ۵ کشور چین، هند، کره‌جنوبی، ژاپن و ترکیه از ایران نفت خریداری می‌کردند و وارداتکشورهای اروپایی از ایران به صفر رسیده بود. اما در حال حاضر علاوه بر ۵ کشور یادشده دو کشور اروپایی ایتالیا و یونان در کنارتایوان از آسیا اجازه تداوم خرید نفت از ایران را یافته‌اند. بر این اساس مشخص شد تحریم نفت ایران آن‌طور که دولت ترامپ ظرف ۶ماه گذشته مدعی شده بود نمی‌تواند به کاهش صادرات نفت ایران منجر شود. صادرات نفت ایران پیش از خروج ترامپ از برجام بیش از ۵/ ۲ میلیون بشکه در روز بوده است و برآورد می‌شود در ماه گذشته میلادی به ۸/ ۱ میلیون بشکه در روز رسیده باشد. با این حال معافیت‌های اعطا شده به خریداران نفت ایران می‌تواند موجب افزایش صادرات نفت کشور در اولین ماه اجرای تحریم‌های دولت ترامپ شود.
عربستان و روسیه مسوول افت قیمت‌ها
اما ادعای ترامپ برای به صفر رساندن میزان صادرات نفت ایران در حالی مطرح می‌شد که دولت او مذاکرات فشرده‌ای را با کشورهای تولیدکننده نفت برای افزایش عرضه انجام میداد. فشارها و مذاکرات ترامپ در نهایت موجب سست شدن توافق نفتی و افزایش شدید عرضه نفت به خصوص از سوی کشورهایی چون عربستان و روسیه شد. عربستان تولید خود را در ماه‌های اخیر به بیش از ۷/ ۱۰ میلیون بشکه در روز رساند که نسبت به سطح تولیدی که این کشور در توافق نفتی به آن متعهد شده بود، بیش از ۶۰۰ هزار بشکه در روز بیشتر است. تولید نفت روسیه نیز در حال حاضر بیش از ۴/ ۱۱ میلیون بشکه در روز برآورد می‌شود که نسبت به میزان متعهد شده این کشور در توافق نفتی بیش از ۴۰۰ هزار بشکه در روز رشد داشته و حتی از میزان تولید نفت این کشور پیش از توافق نفتی نیز بیشتر است. علاوه بر این دو کشور، دیگر کشورهای عضو اوپک که توان افزایش تولید داشتند به عرضه خود افزوده‌اند و در حال حاضر در بیشترین سطح توان خود در حال تولید نفت هستند، بنابراین عملا توافق نفتی در ماه‌های گذشته از بین رفت و اجرایی نشد. اما رشد تولید این کشورها برای جبران حذف عرضه نفت ایران در حالی اجرایی شد که تحریم‌ها با شدت کمتری نسبت به آنچه انتظار می‌رفت علیه نفت ایران اعمال شده، در نتیجه این شرایط نه تنها نگرانی از کمبود عرضه در بازار نفت رفع شده، بلکه نگرانی از مازاد عرضه بر بازار سایه افکنده است.
آمریکا بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت جهان
در این میان تداوم رشد تولید آمریکا نیز بر نگرانی‌ها از بازگشت مازاد عرضه در بازار نفت افزوده است. آن‌طور که اداره اطلاعاتانرژی آمریکا روز چهارشنبه اعلام کرده، تولید نفت این کشور در هفته منتهی به ۱۱ آبان حدود ۴۰۰ هزار بشکه رشد داشته و به بیش از ۶/ ۱۱ میلیون بشکه در روز رسیده است. بنابراین آمریکا در حال حاضر بیش از روسیه و عربستان نفت تولید می‌کند و بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت جهان محسوب می‌شود. این ارقام نشان می‌دهد تولید نفت آمریکا در حال حاضر نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود ۲ میلیون بشکه در روز رشد داشته است. اداره اطلاعات انرژی آمریکا پیش‌بینی کرده که رشد عرضه نفت این کشور سال آینده ادامه داشته باشد و تولید نفت آمریکا به بیش از ۱۲ میلیون بشکه در روز برسد.
تقاضای نفت در بن‌بست
اما رشد عرضه در حالی انجام می‌شود که در سمت تقاضا نگرانی‌هایی وجود دارد. اول از همه رشد قیمت‌ها در سال جاری تا حدودی رشد تقاضا در فصل تابستان برای نفت را کاهش داد. کاهش تقاضا برای بنزین و کاهش تعداد مسافرت‌های جاده‌ای در آمریکا یکی از مهم‌ترین نشانه‌های کاهش تقاضا برای نفت بود. اما کاهش تقاضا برای نفت تنها با رشد قیمت بنزین رخ نداده و مهم‌ترین عامل رکود در سمت تقاضای بازار نفت سیاست‌های دولت ترامپ است. ترامپ از ابتدای سال جاری میلادی با چین جنگ تجاری را آغاز کرد که نتیجه آن می‌تواند کاهش رشد اقتصاد جهانی باشد. در ماه‌های گذشته سقوط بازارهای سهام و همچنین شرایط نابسامان در برخی اقتصادهای نوظهور که به کاهش ارزش پول در این کشورها منجر شده از سوی برخی کارشناسان به نشانه‌هایی از شروع دور دیگری از رکود اقتصادی در جهان تعبیر می‌شود. کاهش رشد اقتصادی می‌تواند تقاضا برای نفت را کاهش دهد و این موضوع نگرانی معامله‌گران و سرمایه‌گذاران در بازار نفت از سمت تقاضای بازار را به دنبال داشته است.
عقب‌نشینی روس-سعودی؟
افت نفت و رسیدن قیمت‌ها به سطوح کنونی شاید موضوعی نبود که مورد انتظار دو کشور روسیه و عربستان باشد؛ دو کشوری که با افزایش عرضه در ۶ ماه گذشته زمینه‌ساز سقوط قیمت‌ها شدند. از این رو مجددا زمزمه‌هایی مبنی بر بازگشت به توافق نفتی از سوی مقامات این دو کشور شنیده می‌شود. کمیته نظارت بر توافق نفتی که متشکل از وزرای نفت، کشورهای روسیه، عربستان، عمان، امارات متحده عربی، کویت، الجزایر و ونزوئلا است، در هفته جاری در ابوظبی تشکیل جلسه خواهد داد. پیش‌بینی می‌شود که مذاکره درخصوص اجرای توافق کاهش عرضه در سال ۲۰۱۹ مهم‌ترین محور این جلسه باشد. نتیجه این جلسه می‌تواند بسیار مهم باشد، چراکه این کمیته نتیجه مذاکرات و بررسی‌های خود از بازار نفت را در قالب توصیه‌ای به اوپک ارائه خواهد داد تا درخصوص آن در نشست رسمی این سازمان که حدود یک ماه دیگر برگزار خواهد شد، تصمیم‌گیری شود. هلیما کرافت، تحلیلگر موسسه آربی‌سی مارکت احتمال بازگشت به توافق نفتی از سوی دو کشور روسیه و عربستان را رد نمی‌کند. جان کیلداف، دیگر تحلیلگر بازار نفت نیز چنین احتمالی را تایید می‌کند، به خصوص اینکه حال انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره آمریکا نیز برگزار شده و فشار کمتری بر عربستان برای کاهش قیمت‌ها وجود دارد. آن‌طور که کیلداف می‌گوید، بسیاری ازکشورهای تولیدکننده نفت روسیه و عربستان را مقصر کاهش شدید قیمت‌ها می‌دانند. چراکه این دو کشور با اجابت زود هنگام در خواست آمریکا برای افزایش عرضه موجب نگرانی از بازگشت مازاد عرضه به بازار نفت شدند. این تحلیلگر بازار نفت افت شدید قیمت‌ها در یک ماه گذشته را عامل بسیار مهمی در نشست کمیته ویژه نظارت بر توافق نفتی میداند و بر این باور است که این موضوع می‌تواند موجب افزایش تنش‌ها در نشست‌ها و دیدارهای اعضای اوپک شود. افزایش شدید تولید نفت آمریکا نیز احتمالا عامل دیگری است که نگرانی روسیه و عربستان از افزایش عرضه را تشدید خواهد کرد. به خصوص اینکه به نظر می‌رسد مشکلات قطب فعلی رشد عرضه آمریکا، یعنی حوزه نفتی پرمیان، سال آینده رفع خواهد شد و تولید نفت آمریکا به سطوح بالاتری خواهد رسید.