عدم تمایل برخی از کشورهای اروپایی برای میزبانی «سازوکار ویژه مالی» در جهت نجات برجام موجب شده است آلمان و فرانسه خود دست به‌کار شده و برای حفظ توافق هسته‌ای آخرین تلاش‌ها را انجام دهند. این در حالی است که مدافعان این مکانیزم مالی بر این باورند که تاثیر آن محدود خواهد بود. از سوی دیگر عباس عراقچی و علی‌اکبر صالحی در دیداری با نمایندگان اروپایی تاکید کرده‌اند در صورت تعلل در اجرای تعهدات اروپا ایران براساس منافع خود تصمیم خواهد گرفت. به گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل روزنامه «دنیای‌اقتصاد»، چند دیپلمات اروپایی در رابطه با روند پذیرش میزبانی مکانیزم مالی ویژه از سوی اتحادیه‌اروپا برای تجارت با ایران به روزنامه وال‌استریت‌ژورنال خبر داده‌اند که فرانسه وآلمان به‌طور مشترک تلاش خود را به‌کار بسته‌اند تا تلاش‌های اتحادیه اروپا برای نجات کانال پرداخت مالی و مقابله با تحریم‌های آمریکا را به سرانجام برسانند. این نهاد که با عنوان سازوکار ویژه مالی اروپا (SPV) شناخته می‌شود، از یک نظام اعتباری برای تسهیل پرداخت‌های مربوط به تبادل کالا میان ایران و اروپا استفاده می‌کند؛ به شکلی که نیاز به تراکنش مالی با بانک‌های اروپایی نباشد.
گزارش‌های منتشر شده حاکی از اخبار بدی برای کشتی‌هایی است که قصد انتقال نفت‌خام ایران را دارند. یکی از دلایل این موضوع آن است که واشنگتن از میزبانی کشورهای اروپایی برای مکانیزم مالی مذکور ممانعت کرده است چراکه همواره هشدار می‌دهد انجام چنین اقدامی می‌تواند عواقب اقتصادی را برای آنها درپی داشته باشد. این دیپلمات‌ها در ادامه به این روزنامه آمریکایی در مورد تهدیدات پیش‌روی برجام گفته‌اند که فشار آمریکا بر اتریش و لوکزامبورگ موجب شد تا این دو کشور میزبانی مکانیزم مالی را که از سوی اتحادیه‌اروپا درخواست شده بود، رد کنند. این مساله گمانه‌زنی‌ها در مورد شکست تلاش اروپا برای نجات برجام را افزایش داده است.
به گفته آنها در پاسخ به این تهدید آلمان و فرانسه وارد میدان شده‌اند. دولت بریتانیا نیز درحال تصمیم‌گیری در مورد همراه شدن با برلین و پاریس است. این نهاد قرار است از سوی آلمان و فرانسه تامین مالی شود و به‌طور مستقیم مالکیت آن را کشورهای اروپایی مشارکت‌کننده برعهده خواهند داشت تا مصونیتی برای آنها در قبال تحریم‌های آمریکا ایجاد شود. انتظار نمی‌رود که این کانال مالی دارای منابع قابل‌توجهی باشد و حتی حامیان آن بر این باورند که تاثیرات اقتصادی آن نیز محدود خواهد بود با این حالواشنگتن در تلاش است تا این حرکت اروپا را خنثی کند.
ریچارد گرنل، سفیر آمریکا در آلمان با انتقاد از این اقدام اروپا تاکید کرد که این گونه تلاش‌ها برای دور زدن تحریم‌های آمریکا حرکت هوشمندانه‌ای نیست.
وی افزود: «آمریکا آن دسته از موسسات و بنگاه‌های مالی را که در این تاکتیک‌ها مشارکت کنند مورد هدف تحریم‌های ثانویه قرار می‌دهد.»
فدریکا موگرینی، مسوول سیاست‌خارجی اتحادیه‌اروپا ماه سپتامبر در نیویورک برای نخستین‌بار اعلام کرد که اتحادیه‌اروپا کانالی را برای دور زدن تحریم‌های آمریکا در تجارت با ایران ایجاد می‌کند.
هشدار ایران به اروپا
ایران نیز تاکید دارد که بدون حمایت اروپایی‌ها ممکن است از توافق هسته‌ای خارج شود و فعالیت‌های هسته‌ای خود را از سربگیرد.
در همین راستا علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران روز دوشنبه در بروکسل گفت: «امیدوارم پیش از آنکه فرصت به اتمام برسد طرف‌ها به یک دستاورد قابل‌توجه برسند تا توافق ادامه یابد.»
صالحی روز دوشنبه (۲۶ نوامبر) در سومین سمینار همکاری‌های هسته‌ای ایران و اروپا در بروکسل از تلاش‌های اتحادیه اروپا برای حفظ برجام قدردانی کرد، اما افزود که این تلاش‌ها باید هرچه زودتر به نتیجه عملی برسد.
عباس عراقچی، معاون وزیر امورخارجه نیز در همین نشست گفت: «اعمال مجدد تحریم‌های آمریکا، بهره‌مندی ایران از مزایای برجام را به صفر نزدیک کرده است.»
معاون سیاسی وزیر امورخارجه ایران ضمن تاکید بر پایبندی کامل جمهوری اسلامی ایران به تعهدات خود مطابق برجام، خواستار تسریع در اجرای کارآمد و پیگیرانه تعهدات سایر اعضای برجام، به‌ویژه اتحادیه اروپا و کشورهای اروپایی شد.
عراقچی در پایان سخنان خود، تصریح کرد: «تعلل در اجرای تعهدات، این دستاورد مهم دیپلماسی برای جامعه بین‌المللی را با چالش جدی روبه‌رو خواهد ساخت و جمهوری اسلامی ایران در این صورت براساس استقلال و منافع خود تصمیم خواهد گرفت.»
تلاش مکرون و مرکل برای نجات برجام
فرانسه و آلمان هفته‌ها است که در تلاشند تا دیگر اعضای اتحادیه‌اروپا را برای حضور فعال در این مکانیزم مالی ترغیب کنند. اتحادیه‌اروپا امیدوار بود تا بیش از ۱۰ کشور اروپایی برای میزبانی این مکانیزم مالی اعلام آمادگی کنند. فرانسه و آلمان نیز تلاش داشتند تا حمایت کشورهای مختلف اروپایی را در این‌باره جلب کنند.
با این حال دیپلمات‌ها به وال‌استریت‌ژورنال خبر داده‌اند که هنوز تصمیمی در این‌باره اتخاذ نشده است و درصورت حصول پیشرفت در این زمینه، آغاز به‌کار رسمی این کانال مالی تا سال آتی به طول می‌انجامد. انتظار می‌رود تا این مساله میان رهبران اروپایی در حاشیه نشست گروه ۲۰ که قرار است در بوئنس‌آیرس برگزار شود، مورد بحث قرار بگیرد. از زمانی که اعلام خبر ایجاد این مکانیزم مالی توسط موگرینی در سپتامبر، مقامات آمریکایی ضمن انتقاد از این تلاش اروپا برای بی‌اعتبار ساختن تحریم‌های اروپا آن را کم‌اهمیت جلوه داده‌اند.
واشنگتن می‌گوید که دور جدید تحریم‌ها با هدف وادار ساختن ایران برای دستیابی به یک توافق جامع‌تر اجرایی شده است تا برنامه موشکی بالستیک و نقش این کشور در منطقه نیز محدود شود. این درحالی است که اغلب دولت‌های اروپایی بر این باورند که حمایت از توافق هسته‌ای ایران در راستای منافع امنیتی آنها است. در این راستا اتحادیه‌اروپا برای ایجاد کانال مالی مورد‌نظر و میزبانی آن دو گزینه اتریش -که در دور پیشین تحریم‌ها برای ایران کانال‌های بانکی را فراهم کرده بود- و نیز لوکزامبورگ -که مرکز مالی اروپا است- را در نظر گرفت.
دیپلمات‌های اروپایی در این باره می‌گویند که دو کشور با فشارهای شدیدی از سوی واشنگتن به منظور عدم پذیرفتن میزبانی مواجه شدند و آمریکا به مقامات لوکزامبورگ به‌طور جدی هشدار داده است که چنین اقدامی می‌تواند به جایگاه آنها به‌عنوان مرکز مالی که میزبان بسیاری از صندوق‌های سرمایه‌گذاری بین‌المللی است لطمه بزند. مقامات اروپایی امیدوارند تا مکانیزم مالی ویژه آنها بتواند در نهایت فعالیت خود را تحت عنوان یک موسسه رسمی اروپایی آغاز کند با این حال این مقامات معتقدند که به‌دلیل تهدید تحریم‌ها تنها بخشی از تجارتی که اروپا پیش از تحریم‌ها با ایران داشته قابل ادامه است.
افول ناپلئون و آینده مبهم سوئیفت اروپایی
سایت خبرفوری در گزارشی پیرامون پیامد‌های اعتراضات داخلی فرانسه علیه مکرون و کاهش بی‌سابقه محبوبیت او به ۲۰ درصد برای آینده مکانیزم مالی می‌نویسد: به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران سیاسی، رئیس‌جمهور جوان فرانسه که خود را سردمدار لیبرالدموکراسی اروپایی می‌داند و همواره در تلاش بوده است تا از سیاست چندجانبه‌گرایی اتحادیه‌اروپا در برابر پوپولیست‌ها دفاع کند اکنون اعتبارش را در خطر می‌بیند. یکی از عرصه‌هایی که او تلاش می‌کند تا خط‌مشی خود را در قبال آن اجرایی کند حفظ توافق هسته‌ای ایران در برابر تهدید آمریکای ترامپ است. ترامپ که در ماه مه به‌طور یکجانبه از برجام خارج شد اروپا را به اعمال تحریم‌های ثانویه در صورت ادامه تجارت با ایران تهدید کرد. اما آیا این ابزار با معطوف شدن توجه مکرون به مسائل داخلی کشورش و تخریب چهره و نفوذ سیاسی او در جامعه بین‌المللی و مهم‌تر از آن در میان اعضای اتحادیه‌اروپا ضمانت اجرایی خواهد داشت؟ خبرگزاری رویترز در این باره می‌نویسد: «اکنون نیز مشخص نیست که کدام کشور اروپایی میزبان این مکانیزم (SPV) خواهد شد. اتریش درخواست میزبانی آن را رد کرده است. در حالی که کشور لوکزامبورگ از سوی فرانسه و آلمان زیر فشار قرار گرفته است تا این میزبانی را قبول کند. هم‌اکنون نیز کارآمدی این مکانیزم که می‌توان آن را نوعی «سوئیفت اروپایی» انگاشت تا حد زیادی مورد سوال قرار دارد.»
مشخص نیست با تغییر معادلات برای رهبر جوان لیبرال دموکراسی اروپا چه سرنوشتی در انتظار این ابزار مالی خواهد بود. از سوی دیگر آمارهای پایین محبوبیت مکرون نشان از آن دارد که ممکن است پوپولیست‌ها مجال را برای ورود به عرصه سیاسی فرانسه هموار ببینند یا حتی ممکن است با شکست مکرون در انتخابات آتی، فرانسه مقصد بعدی پوپولیست‌ها باشد. در صورت بروز این سناریو موضع فرانسه پوپولیست می‌تواند در برابر ایران دستخوش تحولاتی شود چرا که احزاب پوپولیست رابطه نزدیک و خوبی بادولت ترامپ دارند. از سوی دیگر آنگلا مرکل، صدر‌اعظم آلمان نیز از شرایط مساعدی در آلمان برخوردار نیست. به تازگی و پس از ۷۰ سال حزب سوسیال دموکرات مرکل به نخستین حزب حاکمی بدل شد که اکثریت مطلق را در پارلمان دو ایالت از دست داد و وادار به ائتلاف با احزاب مخالف شد. از این رو بود که مرکل اندکی بعد از ریاست این حزب استعفا و نیز اعلام کرد که پس از پایان دوره صدراعظمی دیگر نامزد نخواهد شد. این موضوع باعث شد تا بسیاری این شرایط را به پایان عصر مرکل توصیف کنند. در این شرایط به‌نظر می‌رسد ابزار مالی که اتحادیه‌اروپا در نظر گرفته است به‌رغم همه تهدیداتی که از سوی آمریکا وجود دارد آینده شفافی ندارد. فرانسه و آلمان اکنون دو کشوری هستند که مهم‌ترین عامل اتحاد کشورهای اروپایی در مسائلی مانند ماندن در برجام هستند و بنابراین می‌توان گفت که سرنوشت برجام به آینده سیاسی مکرون و مرکل گره خورده است.