مذاکرات دو روزه کشورهای صادرکننده نفت نهایتا عصر روز گذشته با حصول توافقی برای کاهش تولید ۲/ ۱ میلیون بشکه‌ای معادل ۵/ ۲درصد از مجموع تولید کشورهای عضو و غیرعضو اوپک نسبت به سطح تولیدات ماه اکتبر به پایان رسید. ایران، لیبی و ونزوئلاسه عضو اوپک بودند که از این توافق معاف شدند. قرار است، کشورهای غیرعضو اوپک در مجموع ۴۰۰ هزار بشکه و کشورهای عضواوپک نیز ۸۰۰ هزار بشکه تولیدات خود را نسبت به تولیدات اکتبر ۲۰۱۸ کاهش دهند. این توافق از ابتدای سال ۲۰۱۹ میلادی و به مدت ۶ ماه اجرایی خواهد شد. با این حال رسیدن به این توافق چندان ساده و بدون حواشی نبود. حضور غیرمنتظره برایان هوک، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران در وین و ملاقات او با وزیر انرژی عربستان سعودی، مدت زمان طولانی نشست اوپک و کشیدن آن به صبح روز جمعه، پایان نشست ۱۷۵ کشورهای عضو اوپک بدون هیچ‌گونه نتیجه و بیانیه پایانی و همچنین اصرار غیرمنتظره عربستان، روسیه و امارات متحده عربی برای پیوستن ایران به توافق کاهش تولید آن هم در شرایطی که تولید نفت‌خام ایران نسبت به پیش از برجام بیش از ۸۰۰ هزار بشکه کاهش یافته، چهار حاشیه متفاوت نشست اوپک بود و احتمال رسیدن به توافق تا لحظات پایانی نشست را با ابهام مواجه کرد. در پایان نشست روز گذشته، وزیر نفت ایران از نتیجه به‌دست‌آمده ابراز رضایت کرد و گفت: «به آنچه تامین‌کننده منافع اوپک و ایران است، دست یافتیم.»
با انتشار خبر حصول توافق بین اوپک و متحدانش برای کاهش عرضه، بهای نفت رو به افزایش گذاشت. قیمت نفت برنت روز گذشته تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۸ به وقت تهران) بیش از ۳ دلار معادل ۵ درصد رشد کرد و به ۱۵/ ۶۳ دلار بر بشکه رسید. نفت وست تگزاس اینترمدیت، نفت شاخص بازار نیویورک نیز حدود ۴/ ۲ دلار معادل ۶/ ۴ درصد رشد کرد و حدود ۸۵/ ۵۳ دلار بر بشکه معامله شد.
سایه ترامپ بر اوپک
نشست دو روزه اوپک در وین در حالی برگزار شد که همچنان سایه سیاستهای آمریکا و مداخلات شخص رئیس‌جمهوری این کشور یعنی دونالد ترامپ بر امور داخلی اوپک سایه افکنده بود. فشارهای واشنگتن مهم‌ترین اهرم تاثیرگذار بر تصمیم اوپک در نشست قبلی این سازمان در تیر سال جاری بود. ترامپ از آمریکا و روسیه خواسته بود که با لغو توافق نفتی و افزایش عرضه نفت، زمینه را برای حذف ایران از بازار مهیا کنند تا تحریم نفت ایران با کمترین هزینه ممکن انجام شود. به دنبال این درخواست قرار شد تولید اوپک و غیراوپک در مجموع یک میلیون بشکه افزایش یابد. با این حال تولید نفت کشورها بیشتر از سطح توافق افزایش یافت و در عمل توافق نفتی که در دسامبر سال ۲۰۱۶ به دست آمده بود کاملا بی‌اثر شد. تولید نفت عربستان از سطح کمتر از ۱۰ میلیون بشکه در پیش از خروج ترامپ از برجام، ماه گذشته به حدود ۲/ ۱۱ میلیون بشکه در روز رسید. روسیه نیز سطح تولیدات خود را از کمتر از ۱۱ میلیون بشکه به ۴/ ۱۱ میلیون بشکه در روز افزایش داد. دیگر اعضای اوپک نیز تولیدات خود را افزایش دادند و تنها ایران و ونزوئلابا افت تولید مواجه شدند. این موضوع در کنار کاهش رشد اقتصاد جهانی و معافیت خریداران نفت ایران از تحریم‌های آمریکا موجب کاهش بیش از ۳۰ درصدی قیمت‌ها در بازه دو ماه گذشته شد و ضرورت احیای توافق کاهش تولید را بار دیگر بین کشورهای صادرکننده نفت آورد.
اما نشست رسمی ۱۷۵ اوپک روز پنج‌شنبه در حالی برگزار شد که برخی از خبرگزاری‌های خارجی یک روز پیش از آن اعلام کردند برایان هوک، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران در وین (پایتخت اتریش و مقر اوپک) رویت شده است. منابع آگاه اعلام کردند که هوک برای دیدار با خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان سعودی به وین سفر کرده و این ملاقات روز چهارشنبه انجام شده است. در ابتدا، منابع سعودی هرگونه دیدار با نماینده ویژه آمریکا در امور ایران را رد کردند، اما روز پنج‌شنبه الفالح این دیدار را تایید و همچنین اعلام کرد که مذاکرات او با هوک درخصوص تحریم ایران و اثرگذاری آن بر بازار نفت بوده است. اماتحلیلگران بر این باورند که هوک به نمایندگی از ترامپ به عربستان اعلام کرده «کاهش عرضه اوپک در سطحی نباشد که قیمت‌ها را در بازار با رشد شدیدی مواجه کند.» پیش از این بلومبرگ اعلام کرده بود که ترامپ به صراحت از سعودی‌ها خواسته قیمت نفت را در سطوح کمتر از ۷۰ دلار نگه دارند.
وزیر نفت کشورمان در آستانه نشست اوپک با تاکید بر اینکه اوپک بخشی از وزارت انرژی آمریکا نیست، به سفر هوک به وین و دیدار او با الفالح واکنش نشان داد. بیژن زنگنه ابتدا با کنایه گفت: «اگر آقای هوک برای درخواست عضویت آمریکا در اوپک به وین آمده و به همین دلیل با اعضای اوپک ملاقات می‌کند این درخواست قابل بررسی است.» در واقع به دلیل قوانین داخلی آمریکا، عضویت این کشور یا شرکت‌های آمریکایی در هر سازمانی که به نوعی موجب ایجاد انحصار در بازارها شود، ممنوع است. حتی بر اساس قانون معروف به آنتی‌تراست (ضدانحصار) چندی است که نمایندگان کنگره آمریکا پیگیر تصویب لایحه‌ای با عنوان نوپک(NOPEC) هستند تا بر اساس آن فعالیت اوپک را انحصارگرانه و مخالف این قانون بدانند. تصویب این قانون میتواند موجب وضع میلیاردها دلار جریمه علیه اوپک شود. بنابراین عضویت آمریکا یا شرکت‌های نفتی این کشور در اوپک امکان‌پذیر نیست. زنگنه در ادامه افزوده است: «اگر برای موضوعی غیراز این (عضویت آمریکا در اوپک) هوک به وین سفر کرده، ملاقات آقای هوک با برخی اعضای اوپک غیرحرفه‌ای، ناشیانه و مداخله‌جویانه است. اوپک سازمانی مستقل است و بخشی از وزارت انرژی آمریکا نیست که ازواشنگتن دستور بگیرد.»
اما دیدار هوک با الفالح تنها ابزار مداخله‌گرانه آمریکا در امور داخلی اوپک و نشست ۱۷۵ این سازمان نبود، دونالد ترامپ نیز در آستانه نشست اوپک مانند گذشته در توییتر مواضع خود را نسبت به این سازمان اعلام کرد. ترامپ نوشت: «امیدوارم عرضه نفت اوپک همچنان جریان داشته باشد، جهان نمی‌خواهد قیمت‌های بالای نفت را ببیند.»
عدم تصمیم‌گیری در اوپک
با وجود همه برآوردهای قبلی از تصمیم اوپک برای کاهش عرضه، روز پنج‌شنبه نشست بدون هیچ نتیجه مشخصی بعد از ساعت‌ها مذاکره پشت درهای بسته پایان یافت. آن‌طور که خبرنگاران حاضر در مقر اوپک در وین روایت کرده‌اند، وزرای نفت و انرژی کشورهای عضو اوپک بدون هیچ‌گونه مصاحبه و نشست خبری درخصوص نتیجه نشست، ساختمان اوپک را ترک کردند. این در حالی است که معمولا در پایان نشست‌های رسمی اوپک، نشست خبری برگزار می‌شود و دبیر کل‌اوپک و رئیس دوره‌ای این سازمان نتیجه نشست را اعلام کرده و به سوالات خبرنگاران در این‌خصوص پاسخ می‌دهند. همچنین در پایان هر نشست، بیانیه رسمی اوپک که نتیجه نشست در آن ذکر شده، منتشر شده و در اختیار عموم قرار می‌گیرد. این رویه حتی در دو سال گذشته که معمولا به فاصله یک روز بعد از نشست اوپک، نشست مشترک اوپک و غیراوپک برگزار می‌شد، تکرار شده بود و بعد از اتمام نشست مشترک اوپک و غیراوپک بیاینه مستقلی منتشر می‌شد.
با این حال این‌بار، نشست۱۷۵اوپک بدون هیچ نتیجه مشخصی پایان یافت و مذاکرات اعضای اوپک در نشست اضطراری این سازمان در صبح روز جمعه و پیش از نشست مشترک با غیراوپکی‌ها ادامه یافت. اما باز هیچ بیانیه یا اظهاری که نشان از اتخاذ تصمیمی مستقل در این سازمان باشد، منتشر نشد. اظهارات و خبرهای منتشر شده به نقل از منابع آگاه، نشان می‌داد که هرگونه تصمیمی درخصوص میزان کاهش تولید در اوپک بسته به نظر و تایید روسیه شده بود. حتی وزیر انرژی عربستان نیز اعلام کرد «مطمئن نیست که در نهایت توافقی برای کاهش عرضه انجام شود.» وابسته بودن اوپک به روسیه برای رسیدن به توافقی برای متعادل کردن بازار خود بر برخی گمانه‌های پیشین درخصوص ضعیف شدن اوپک و رفتن این سازمان به سوی انحلال در اوپک‌پلاس مهر تایید زد.
بازگشت غیر منتظره وزیر انرژی روسیه، الکساندر نواک به روسیه برای مذاکره با پوتین در روز چهارشنبه، یکی دیگر از حواشی این دور از نشست اوپک بود که چرایی آن بدون پاسخ باقی ماند. با توجه به اینکه صبح چهارشنبه برایان هوک با وزیر انرژی عربستان دیدار داشته است، این گمانه مطرح است که آیا اظهارات و گمانه‌های هوک با بازگشت نواک به روسیه ارتباطی داشته است یا خیر؟و آیا عدم توافق اوپک در نشست روز پنج‌شنبه با سفر نواک ارتباطی داشت؟
به دنبال عدم توافق در اوپک، روز پنج‌شنبه قیمت نفت کاهش یافت. بهای نفت برنت با کاهش ۵/ ۱ دلاری به مرز ۶۰ دلار بر بشکه رسید. نفت خام آمریکا نیز ۴/ ۱ دلار کاهش یافت و در پایان معاملات این روز روی قیمت ۲۴/ ۵۱ دلار بر بشکه ایستاد. در صورت عدم توافق نهایی پیش‌بینی می‌شد که قیمت‌ها به‌شدت کاهش یابد. به‌طور مثال، آمیرتاسن، تحلیلگر بازار نفت افت ۱۰ دلاری قیمت‌ها درصورت عدم توافق را پیش‌بینی کرده بود.
بهانه‌ای برای فشار بر ایران
در عین ناباوری اما مشارکت ایران در توافق نیز یکی از موضوعات مورد مناقشه در نشست ۱۷۵ اوپک بوده است. آن‌طور که خبرگزاری‌ها اعلام می‌کنند، برخی اعضای اوپک و غیر اوپک که در کمیته مشترک نظارت بر توافق نفتی نیز حضور دارند اصرار داشتند که ایران نیز بخشی از توافق کاهش عرضه نفت باشد. عربستان، روسیه و امارات سه کشوری بودند که روی این موضوع تاکید داشتند. تلاش برای پیوستن ایران به توافق نفتی درحالی است که عرضه نفت ایران در ماه‌های گذشته به دلیل اعمال تحریم‌های آمریکا افت قابل‌توجهی یافته است.
آن‌طور که آخرین برآوردهای پلاتس از میزان تولید اعضای اوپک نشان می‌دهد، تولید ایران در ماه گذشته میلادی به کمتر از ۳ میلیون بشکه در روز رسیده که نسبت به سطح تعیین شده در توافق نفتی اوپک و غیراوپک در سال ۲۰۱۶ حدود ۸۲۰ هزار بشکه کمتر است. این در حالی است که تولید نفت عربستان و امارات متحده عربی در این ماه نسبت به سهم تولید این کشورها در توافق ۲۰۱۶ به ترتیب ۹۶۰ هزار بشکه و ۴۳۰ هزار بشکه در روز بیشتر است. روسیه نیز حدود ۵۰۰ هزار بشکه بیشتر از سطح توافق نفت تولید می‌کند.
با این حال از اولین‌بار که چنین درخواستی در اوپک مطرح شد، وزیر نفت کشورمان با صراحت هرگونه مشارکت ایران در توافق نفتی را رد کرد. زنگنه با بیان اینکه معافیت ایران از توافق کاهش تولید نفت طبیعی است و غیرطبیعی پیوستن ایران به توافق است، به خبرنگاران گفته بود: «من نیازی ندارم معافیتی از دیگران دریافت کنم. ما زیر بار کاهش تولید نمی‌رویم.» به نظر می‌رسد بعد از تلاش عربستان برای پیوستن ایران به توافق نفتی، روسیه تلاش کرده ایران بپذیرد که حداقل به شکل سمبلیک در این توافق حضور داشته باشد. صبح روز گذشته در فاصله پایان نشست اوپک و شروع نشست مشترک اوپک و غیراوپک، نواک با زنگنه و الفالح به‌طور جداگانه دیدار و گفت‌وگو کرده بود. در میانه‌های مذاکرات نواک با زنگنه، یکی از اعضای تیم ایرانی از جلسه خارج شده و به خبرنگاران گفته بود «ایران حتی به‌طور سمبلیک حضور در توافق نفتی را نخواهد پذیرفت.» همان‌طور که وزیر نفت کشورمان تایید کرده بود، در خواست از ایران برای مشارکت در توافق غیرطبیعی و پیش‌بینی نشده بود و احتمال می‌رود طرح چنین در خواستی به دنبال دیدار هوک با الفالح و تلاش برای کشاندن فشارها به ایران به درون اوپک انجام شده باشد. در نهایت نیز مخالفت جدی ایران با حضور توافق به عقبنشینی سعودی‌ها و معافیت ایران از توافق منجر شد.