نفت روزهای پرنوسانی را در سال ۲۰۱۸ پشت سر گذاشت. با وجود اینکه میانگین قیمت‌ها در این سال نسبت به سال ۲۰۱۷ افزایش یافته، اما قیمت نفت در آخرین روزهای سال در سطوح پایین‌تر از ابتدای آن قرار گرفت و این به معنای مسیر کاهشی قیمت‌ها در سال ۲۰۱۸ است که ضعیف‌ترین عملکرد نفت از سال۲۰۱۵ محسوب می‌شود. در آخرین روز معاملاتی سال ۲۰۱۸ بهای نفت‌خام آمریکا در کانال ۴۳ دلار و قیمت نفت برنت در کانال ۵۲ دلار بر بشکه قرار گرفت. این در حالی است که نفت برنت در اوایل سال نزدیک به ۶۷ دلار بر بشکه به فروش می‌رسید، از این رو افت بیش از ۲۲ درصدی قیمت را در ۲۰۱۸ به ثبت رسانده است که ضعیف‌ترین عملکرد نفت در سال۲۰۱۵ محسوب می‌شود. نفت شاخص بازار آمریکا اما با افت قیمت بیشتری مواجه شده است. وست تگزاس اینتر مدیت حدود ۲۵ درصد کاهش قیمت را تجربه کرده است. افت سالانه قیمت‌ها در حالی بوده که در اوایل اکتبر(ماه نهم تقویم میلادی) نفت توانست به بیشترین رکورد خود طی ۴ سال دست یابد. نفت برنت در روز ۳ اکتبر به بیش از ۸۶دلار بر بشکه و نفت خام آمریکا به بیش از ۷۶ دلار رسید که نسبت به قیمت‌های پایان سال حدود ۴۰ درصد افت قیمت را نشان می‌دهد. نگاهی به روند قیمت نفت در سال ۲۰۱۸ نشان می‌دهد که قیمت‌ها از ابتدای سال تا اوایل اکتبر مسیر افزایشی را طی کرده اما در سه ماه پایانی سال قیمت‌ها در مسیر کاهشی قرار گرفته است. در ۹ ماه ابتدای سال به دنبال مسائلی چون تحریم نفت ایران،رشد مطلوب اقتصاد جهانی و کاهش موجودی انبارهای نفتی جهان، نگرانی از کمبود نفت بر بازار سایه افکنده بود و حتی برخی پیش‌بینی می‌کردند که با شروع تحریم نفت ایران قیمت‌ها تا پایان سال رشد بیشتری را تجربه کند و به سطوح ۱۰۰ دلار بر بشکه نیز برسد. اما در سه ماه پایانی سال، به دنبال افزایش تولید نفت از سوی برخی کشورهای عضو و غیرعضو اوپک، رشد تولیدات آمریکا، اعطای معافیت به ۸ خریدار نفت ایران با شروع تحریم‌ها و افزایش تنش‌های تجاری چین و آمریکا که به نگرانی از رشد اقتصاد جهانی منجر شده بود، قیمت‌ها در مسیر کاهشی قرار گرفتند و حال این گمانه به‌وجود آمده که مانند سال ۲۰۱۴ مازاد عرضه، بازار نفت را تحت تاثیر قرار دهد. قیمت نفت برنت در ۲۶ دسامبر(ماه پایانی سال) به کمتر از ۵۰ دلار بر بشکه رسید که کمترین سطح در حدود ۱۸ ماه گذشته محسوب می‌شود. نفت‌خام آمریکا نیز در ۲۴ دسامبر کمترین قیمت خود طی ۱۸ ماه گذشته را در ۳۶/ ۴۲ دلار بر بشکه تجربه کرد. نگاهی به بیشترین و کمترین سطح قیمت‌ها نشان از نوسانات شدید طلای سیاه در سال ۲۰۱۸ دارد، اختلاف بین بیشترین و کمترین سطح بهای نفت برنت بیش از ۳۶ دلار بوده که بیشترین مقدار از سال ۲۰۱۴ محسوب می‌شود. در ادامه گزارش نگاهی داریم به مهم‌ترین تحولات بازار نفت که قیمت‌ها را تحت تاثیر قرار داده است.
دو دور برگردان در اوپک
سال ۲۰۱۸ درحالی شروع شد که مهم‌ترین دغدغه بازار نفت عملکرد اوپک و متحدانش و تصمیم این کشورها درخصوص توافق نفتی بود. کشورهای عضو اوپک و ۱۱ کشور غیرعضو این سازمان از ابتدای سال ۲۰۱۷ توافقی را برای کاهش ۸/ ۱ میلیون بشکه‌ای تولید روزانه نفت آغاز کرده بودند و در آخرین روزهای سال ۲۰۱۷ با اصرار عربستان، اوپک تصمیم گرفت که این توافق نفتی را تا پایان سال ۲۰۱۸ ادامه دهد. این در حالی بود که موجودی ذخایر نفتی کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی رو به کاهش گذاشته و از سوی دیگر رشد تقاضای نفت بیش از انتظارات عملی شده بود. این کشور حتی مذاکرات فشرده‌ای را با روسیه آغاز کرد و از تداوم همکاری اوپک و روس‌ها در بازار نفت در سال ۲۰۱۹ خبر داد. در آن روزها مهم‌ترین دغدغه بازار این بود که توافق نفتی چگونه به پایان خواهد رسید و کشورهای حاضر در توافق چگونه از آن خارج خواهند شد که به یکباره حجم عظیمی نفت وارد بازار نشود.
با این حال با خروج آمریکا از برجام، مواضع عربستان درخصوص توافق نفتی به‌طور کامل تغییر کرد و سعودی‌ها از احتمال افزایش عرضه برای پاسخ به نیاز کشورهای مصرف‌کننده سخن گفتند. اما آنطور که خبرها در آن روزها نشان می‌داد، آمریکا از پیش موضوع خروج از برجام را با عربستان در میان گذاشته و از سعودی‌ها خواسته بود که با افزایش عرضه مسیر تحریم نفتی ایران را تسهیل کنند. از این رو در فاصله خروج آمریکا از برجام و برگزاری اولین نشست اوپک در سال ۲۰۱۸ که ۲۲ ژوئن در وین انجام شد، تمام بحث‌ها در بازار نفت حول افزایش عرضه و حذف توافق نفتی در جریان بود. این موضوعی بود که با مخالفت ایران در نشست اوپک مواجه شد.
در نهایت «افزایش قیمت‌ها که کشورها را به افزایش عرضه و رشد درآمدهای خود ترغیب می‌کرد» و «تلاش عربستان برای همراهی با سیاست‌های آمریکا» موجب شد که اوپک و متحدانش در نشست ۱۷۴ با افزایش عرضه موافقت کنند. با این حال افزایش عرضه در قالب رساندن سطح پایبندی به توافق به ۱۰۰ درصد مطرح شد. در واقع پیش از آن به دلیل کاهش عرضه برخی کشورها متوسط پایبندی به توافق در اوپک به بیش از ۱۰۰ درصد رسیده بود، به‌طور مثال در ماه مه میزان پایبندی حدود ۱۵۰ درصد اعلام شد. این موضوع به دو دلیل رخ می‌داد، اول اینکه عربستان بیشتر از تعهداتش تولید نفت خود را کاهش داده بود که به دلیل نیاز این کشور به قیمت‌های بالای نفت بود و دوم اینکه ونزوئلا و برخی دیگر اعضای اوپک با مشکلاتی مواجه شدند و تولیداتشان به‌طور ناخواسته کمتر از سطح توافق قرار می‌گرفت. با این حال در این نشست اعلام شد که هر کشوری که توان رشد تولید دارد می‌تواند با افزایش عرضه میزان متوسط پایبندی اوپک را به ۱۰۰ درصد برساند، در واقع برای هیچ یک از کشورهای عضو سهمیه‌ای برای افزایش عرضه در نظر گرفته نشد. عربستان در ماه ژوئن، یعنی پیش از اجرای تصمیم اوپک و حتی برگزاری نشست این سازمان تولید خود را به حدود ۵/ ۱۰ میلیون بشکه در روز رسانده بود و در ماه‌های پس از آن رشد تولیدات خود را ادامه داد. تولید نفت این کشور در ماه نوامبر یعنی اولین ماه اجرای تحریم نفتی ایران به ۲/ ۱۱ میلیون بشکه در روز رساند. تولید نفت روسیه نیز به بیش از ۴۲/ ۱۱ میلیون بشکه در روز رسیده بود که نه تنها از سطح تولید این کشور پیش از توافق نفتی در سال ۲۰۱۶ حدود ۲۰۰ هزار بشکه بیشتر بود، بلکه رکورد تاریخی در صنعت نفت روسیه محسوب می‌شد. دیگر کشورهای عضو و غیرعضو اوپک نیز تولیدات خود را افزایش دادند و در مدت کوتاهی بعد از نشست اوپک، همه کشورهای حاضر در توافق تولیدات خود را به بالاترین سطح رساندند، از این رو عملا توافق نفتی به‌طور کامل منحل شد. سقوط قیمت‌ها موجب شد که عربستان و دیگر کشورهای تولیدکننده نفت باردیگر از مواضع خود درخصوص افزایش عرضه عقب‌نشینی کنند. از این رو در نشست ۱۷۵ اوپک که اوایل دسامبر در وین برگزار شد، توافق شد که اوپک و متحدانش تولید روزانه خود را از ابتدای سال ۲۰۱۹ به مدت ۶ماه نسبت به سطح تولید اکتبر ۲/ ۱ میلیون بشکه در روز کاهش دهند. سهم کشورهای عضو اوپک از این کاهش تولید ۸۰۰ هزار بشکه در روز (بیش از ۳ درصد) است و ایران، لیبی و ونزوئلا از آن معاف شده‌اند. کشورهای غیرعضو نیز به کاهش ۴۰۰ هزار بشکه‌ای عرضه روزانه نفت متعهد شدند. با این حال بسیاری بر این باورند که توافق نفتی برای کاهش مازاد عرضه کافی نیست، آخرین برآوردهای اوپک و آژانس بین‌المللی انرژی از عرضه و تقاضای نفت در سال آینده چنین موضوعی را تایید می‌کند. بر اساس توافق سقف تولید اوپک باید به ۱/ ۳۲ میلیون بشکه در روز برسد. این در حالی است که آژانس میزان تقاضا برای نفت اوپک را ۶/ ۳۱ میلیون بشکه در روز برآورد کرده که ۵۰۰ هزار بشکه کمتر از سقف تولید اوپک است. اوپک نیز در آخرین گزارش خود میزان تقاضا برای نفت این سازمان در سال ۲۰۱۹ را حدود ۴/ ۳۱ میلیون بشکه در روز برآورد کرده که نسبت به سقف تعیین شده برای تولید اوپک حدود ۷۰۰ هزار بشکه در روز کمتر است. چنین برآوردهایی موجب شد که بعد از این توافق نه تنها قیمت نفت در مسیر افزایشی قرار نگیرد، بلکه با کاهش بیشتری مواجه شود. نفت در روزهای پایانی سالنسبت به زمان توافق حدود ۱۰ دلار معادل ۱۶ درصد کاهش یافته بود.
تحریم ایران عامل نفت ۸۰ دلاری
در حالی که معامله‌گران تحولات اوپک را دنبال می‌کردند، احتمال خروج آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران بیش از هر زمان دیگری مطرح شد و در نهایت ترامپ ۸ مه(ماه ۵ سال میلادی) از برجام خارج شد و اعلام کرد که ظرف ۶ ماه تحریم‌های نفتی ایران باز خواهند گشت. این موضوع نگرانی‌ها از کاهش عرضه نفت را به شدت افزایش داد و موجب شد که قیمت نفت برنت تا پایان مه از مرز ۸۰ دلار بر بشکه نیز عبور کند. با وجود افزایش تولید نفت اوپک، اما مواضع ترامپ درخصوص تحریم نفت ایران موجب شد که نگرانی‌ها از سمت عرضه رفع نشود. آمریکا اعلام کرده بود که برخلاف دور قبلی تحریم‌های ایران(۲۰۱۲-۲۰۱۵) حاضر نیست کشوری را از تحریم خرید نفت معاف کند و توقف کامل صادرات نفت ایران را نشانه گرفته است. میزان صادرات نفت ایران در پیش از خروج ترامپ از برجام بین ۵/ ۲ تا ۷/ ۲ میلیون بشکه در روز و احتمال حذف چنین حجم از بازار نگرانی‌های زیادی به دنبال داشت. این شرایط باعث شد که روند افزایشی قیمت نفت تا ماه اکتبر ادامه یابد و در اوایل این ماه به بیشترین سطح از سال ۲۰۱۴ برسد. در نهایت نیز همزمان با شروع تحریم‌های دولت آمریکا ۸ خریدار بزرگ نفت ایران را به مدت ۶ ماه از تحریم خرید نفت معاف کرد. این کشورها شامل چین، هند، ژاپن، کره‌جنوبی، ایتالیا، یونان، ترکیه و تایوان بود و برآوردها نشان می‌داد که سطح صادرات نفت ایران را بیش از یک میلیون بشکه در روز نگه می‌دارد. اعطای معافیت دو دلیل عمده داشت، اول اینکه جمهوری‌خواهان (حزب مطبوعدولت ترامپ) از واگذاری نتیجه انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره آمریکا که درست چند روز بعد از آغاز تحریم‌ها برگزار شد، نگران بودند، چراکه قیمت بنزین در آمریکا رشد قابل‌توجهی یافته بود و نارضایتی‌هایی به همراه داشت و این موضوع می‌توانست نتیجه انتخاباترا به نفع دموکرات‌ها کند. از سوی دیگر افزایش قیمت‌ها اقتصاد کشورهای خریدار نفت را تهدید می‌کرد و این موضوع باعث شد که آنها برای گرفتن معافیت از تحریم خرید نفت ایران دولت ترامپ را تحت‌فشار قرار دهند. در حال حاضر نیز با وجود این معافیت‌ها، هنوز آمار صادرات نفت ایران چندان روشن نیست و هر روز آمار متفاوتی در این خصوص منتشر می‌شود. به‌طور مثال درحالی رویترز میزان صادرات نفت ایران در ماه نوامبر را حدود ۸۰۰ هزار تا یک میلیون بشکه در روز برآورد کرده که اکونومیست بر اساس داده‌های به دست آمده از سوی یک شرکت دنبال‌کننده تردد نفتکش‌ها این مقدار را حدود ۲ میلیون بشکه در روز می‌داند. آمار متفاوت در این زمینه خود یکی از دلایل نبود اطمینان در بازار نفت و نوسانات قیمتی است.
شیل؛ بازیگر بزرگ بازار
نفت شیل در سال‌های اخیر یکی از بازی‌سازان بازار نفت بوده است. اما در ۹ ماه ابتدای سال ۲۰۱۸ به دلیل محدودیت‌های زیرساخت انتقال نفت که مانع بزرگی پیش روی رشد تولید در برخی نواحی آمریکا از جمله پرمیان محسوب می‌شد، توجه کمتری نسبت به رشد تولید آمریکا وجود داشت و توجه معامله‌گران بیشتر معطوف به تحولات اوپک و تحریم ایران بود. اما در سه‌ماه پایانی با رفع مشکلات زیرساختی تولید آمریکا به یکباره رشد قابل توجهی یافت؛ آنطور که آمار منتشر شده از سوی اداره اطلاعات انرژیآمریکا نشان می‌دهد، تولید نفت این کشور در ماه اکتبر کمی بیش از ۱۱ میلیون بشکه در روز بوده و در یک ماه بعد از آن یعنی در نوامبر ۷۰۰ هزار بشکه افزایش می‌یابد، تولید نفت این کشور در ماه پایانی سال ۲۰۱۸ در این سطح باقی ماند. تولید نفت آمریکا اواخر سال ۲۰۱۷ حدود ۷۸/ ۹ میلیون بشکه در روز بوده، بنابراین تولید نفت این کشور در سال ۲۰۱۸ کمی کمتر از ۲ میلیون بشکه رشد را تجربه کرده است.افزایش تعداد دکل‌های حفاری آمریکا نیز یکی از شاخص‌های اثرگذار بر بازار نفت است، در واقع افزایش تعداد دکل‌ها نشان از رشد تولید نفت در این کشور در آینده نزدیک دارد. تعداد دکل‌های حفاری در میادین نفتی آمریکا نیز در سال ۲۰۱۸ رشد ۱۳۸ موردی را تجربه کرده است.
جنگ تجاری و نگرانی از رشد تقاضا
در سه ماه پایانی سال در حالی موج عظیمی از عرضه بازار را فرا گرفته بود که به دلیل جنگ تجاری چین و آمریکا نگرانی‌های بسیاری درخصوص رشد اقتصادی جهان مطرح شد. جنگ تجاری آمریکا و چین از ماه مارس با اعمال تعرفه ۲۵درصدی آمریکا بر واردات فولاد از چین آغاز شد و در ادامه سال به اقلام وارداتی بسیاری از سوی هر دو کشور گسترش یافت. اختلافات بین دو کشور نااطمینانی از وضعیت اقتصاد جهانی و نگرانی از کاهش رشد اقتصادی در چین و دیگر اقتصادهای نوظهور را به همراه داشت و ماحصل چنین شرایطی افت شدید بازارهای کالایی و بورس‌های بزرگ دنیا بود. به دنبال این شرایط پیش‌بینی شد که رشد تقاضا برای نفت‌خام نیز کاهش یابد. آژانس بین‌المللی انرژی نسبت به آگوست، آخرین برآورد خود را از رشد تقاضا در سال آینده ۱۰۰ هزار بشکه کاهش داده و به ۴/ ۱ میلیون بشکه در روز رسانده است. اوپک و اداره اطلاعات انرژی آمریکا نیز به ترتیب ۲۰۰ و ۱۰۰ هزار بشکه برآورد خود را کاهش داده و به ۳/ ۱ و ۵/ ۱ میلیون بشکه در روز رسانده‌اند. کاهش رشد تقاضا در کنار افزایش عرضه نگرانی‌ها از ایجاد مازاد عرضه در بازار نفت را به دنبال داشته است و موجب شده که در آخرین روزهای سال ۲۰۱۸ قیمت نفت به کمترین سطح از میانه‌های سال ۲۰۱۷ برسد. در حال حاضر نیز کاهش رشد تقاضا بزرگ‌ترین ریسک بازار نفت عنوان می‌شود.
رفت و برگشت موجودی ذخایر نفتی
آنطور که اطلاعات به دست آمده از سوی آژانس بین‌المللی انرژی نشان می‌دهد موجودی انبارهای نفتی در سه ماهه اول سال رو‌به کاهش بوده است. به‌طوری‌که در در ماه مارس سطح موجودی انبارهای نفتی کشورهای oECDبعد از ۴ سال به کمتر از متوسط ۵ ساله رسید. با این حال همزمان با افزایش قیمت نفت به بیش از ۸۶ دلار در اکتبر، آژانس اعلام کرد که موجودی انبارهای نفتی کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی افزایش یافته است. داده‌های این سازمان نشان می‌داد در سه ماهه سوم سطح موجودی ذخایر نفتی ۵۸ میلیون رشد کرده که بیشترین رشد از ۲۰۱۵ محسوب می‌شد. مهم‌ترین دلیل رشد موجودی‌ها کاهش تقاضا بود، در واقع در فصل تابستان برخلاف برآوردهای قبلی تقاضا برای نفت نتوانست چندان افزایش یابد، مهم‌ترین عامل آن نیز افزایش قیمت‌ها عنوان می‌شد. در واقع فصل تابستان به دلیل افزایش مسافرت‌های جاده‌ای، تقاضا برای بنزین اوج می‌گیرد. اما به دنبال افزایش قیمت نفت، بهای بنزین نیز رشد کرده و به کاهش تقاضا برای این سوخت منجر شده بود. بنابراین در ابتدا موجودی انبارهای فرآورده‌های نفتی به بیش از متوسط ۵ ساله رسید و به فاصله یک‌ماه در اکتبر سطح موجودی انبارهای نفتی نیز به این سطح افزایش یافت. بنابراین درحالی که اوپک از ابتدای سال ۲۰۱۷ با هدف کاهش سطح موجودی انبارهای نفتی به متوسط ۵ ساله تولیدات خود را کاهش داده بود و توانسته بود بعد از حدود یک سال و نیم به این هدف دست یابد، در کمتر از چند ماه مجدد این نقطه هدف را از دست داد. رشد موجودی ذخایر نفتی گمانه بازگشت مازاد عرضه در بازار نفت را تقویت کرد و برآورد می‌شود این مسیر افزایشی در سه‌ماه‌پایانی سال۲۰۱۸ ادامه یافته باشد.
