بزرگترین معادن بوکسیت ایران + برترین معادن

بوکسیت (Bauxite) نگی معدنی است که مقادیر زیادی آلومینیوم دارد. در این مقاله ماشین سازی هادی  به معرفی بزرگترین معادن بوکسیت ایران می پردازد. نام این سنگ از روستای لس بوکس (Les Baux) در فرانسه گرفته شده است که برای اولین بار توسط پیر برتیه (Pierre Berthier) کشف شد. می توان گفت که تقریبا تمام نیاز تولید آلومینا و آلومینیوم بشر (بالای ۹۸%) از استخراج این سنگ تامین می‌شود.

منابع بوکسیت در جهان بسیار زیاد هستند. به طوری که گفته شده ذخایر این سنگ معدنی آلومینیوم ۳۰۰ سال آینده بشر را تضمین می‌کند! اما بیشتر این منابع در ۱۵ کشور استرالیا، آمریکا، روسیه، گینه، ویتنام، هند، جامائیکا، برزیل، غنا، چین، یونان، سورینام، سریلانکا، قزاقستان و ونزوئلا توزیع شده‌اند.

مهم‌ترین ترکیبات این سنگ رسوبی را اکسیدهای آلومینیوم آبدار، هیدروکسیدهای آلومینیوم، مواد معدنی رسی مانند کوارتز، هماتیت (Fe2O3)، مگنتیت، سایدریت، گوتیت (FeO(OH)) و مقادیر کمی از آناتاز (TiO2) و ایلمنیت (FeTiO3) تشکیل می‌دهند.

معادن بوکسیت در ایران

1- معدن بوكسيت تاش

این معدن در فاصله 40 کیلومتری  شمال غربی شهرستان شاهرود قرار دارد. در این منطقه زون بوکسیتی با امتداد شمال غرب –جنوب شرق بر روی رسوبات کربناته تریاس (الیکا) قرار گرفته است.
با توجه به فعالیتهای اکتشافی انجام گرفته ذخیره‌ی این کانسار برابر 774967 تن با عیار میانگین AL2O3=46.10 وSiO2=7.97  با اعمال عیار حد مجتمع آلومینای جاجرم (2.66) برآورد شده‌است.
لازم به ذكر است كه محدوده ي تاش 2 نيز با برآورد اوليه ي ذخيره اي احتمالي حدود 4 ميليون تن به ميزان ذخاير تاش اضافه خواهد شداکه یکی ازبزرگترین معادن بوکسیت ایران می باشد.

2- معدن بوكسيت گانو

محدوده معدنی گانو در 65 کیلومتری شمال شرقی سمنان و شرق فولاد محله واقع شده است. در اینجا نیز بوکسیتی بر روی سطح فرسایش یافته دولومیتهای الیکا قرار گرفته است.
پس از پايان عمليات اكتشاف در منطقه ، کل ذخیره احتمالی معدن بوکسیت گانو 2.5 میلیون تن برآورد شده و با اعمال عیار حد مجتمع آلومینای جاجرم (2.66)، ذخیره‌ی قطعی معدن بوکسیت گانو 1،889،750 تن با عیار میانگین AL2O3=45.05 وSiO2=10.53  محاسبه شده است.

معادن استان یزد

1-معدن بوكسيت چك چك

افق بوکسیتی در اين کانسار به شکل لایه ای- لنزی، سطح فرسایشی و کارستی الیکا را و در طول تقريبي 3.5 كيلومتر و بصورت منقطع پر کرده است طول مجموع رخنمون هاي بوكسيت حدود يك كيلومتر است و متوسط ضخامت آن 3/04 متر مي باشد.
ذخیره‌ی کانسار بوکسیت چک‌چک  2,287,103 تن با میانگین AL2O3=46.39 و SiO2=10.37 با اعمال عیار حد مجتمع آلومینای جاجرم (2.66) برآورد شده‌است.که یکی ازبزرگترین معادن بوکسیت ایران می باشد.
 

2- معدن بوكسيت دشت ده شرقي

اين معدن بوکسیت دشت ده شرقی در شمال و شمال شرق شهرستان يزد در فاصله 30 کیلومتری شهر یزد قرار دارد.
زون بوکسیت در این منطقه با امتداد شمال-شمال‌غربی تا جنوب-جنوب‌شرقی بر روی سطح کارستی دولومیتهای سازند شتري (الیکا) قرارگرفته است و توسط رسوبات شیل و ماسه سنگ سازند نايبند (شمشک) پوشیده شده است. قسمت زیادی از این زون بوکسیت بدون پوشش در منطقه گسترش دارد. سن بوکسیت کانسار دشت ده شرقي تریاس بالایی می‌باشد.در این منطقه کانسار بوکسیت در طول تقريبي 13 كيلومتر و بصورت منقطع ديده مي شود.
ذخیره‌ی این کانسار برابر 1792604 تن با عیار میانگین AL2O3=46.76 وSiO2=12.92  با اعمال عیار حد مجتمع آلومینای جاجرم (2.66) برآورد شده است.

3- معدن بوكسيت دشت ده غربی

افق بوکسیتی در اين کانسار به شکل لایه ای- لنزی، سطح فرسایشی و کارستی الیکا را و در طول تقريبي 2.5 كيلومتر و بصورت منقطع پر کرده است. ضخامت متوسط افق بوكسيت حدود 1 تا 4 متر بوده و در بعضي نقاط به دليل حفره هاي ناشي از عوامل تكتونيكي به 10 متر نيز مي رسد. ذخیره‌ی این کانسار برابر 1.986.297 تن با عیار میانگین AL2O3=45.09 وSiO2=11.98  با اعمال عیار حد مجتمع آلومینای جاجرم (2.66) برآورد شده است.

معادن استان کرمان

1- معدن بوكسيت دارسينوئيه

این معدن در 2 كيلومتري جنوب‌شرق روستاي دارسينوئيه و در حدود 20 كيلومتري شمال‌شرق شهر كرمان، قرار دارد.که یکی ازبزرگترین معادن بوکسیت ایران می باشد.در این منطقه نیز افق بوکسیتی بصورت لنزی- لایه‌ای در داخل حفرات کارستی حاصل از فرسایش دولومیت‌های شتری، تشکیل شده‌اند سن این کانسار به اواخر تریاس میانی و اوایل تریاس پسین برمی‌گردد. با توجه به فعالیتهای اکتشافی انجام شده ذخیره‌ی این معدن برابر 218579 تن با عیار میانگین AL2O3=45.51 وSiO2=14.18  با اعمال عیار حد مجتمع آلومینای جاجرم (2.66) برآورد شده‌ است.

2- معدن بوكسيت بلبلوئیه

معدن بلبلوئيه در حدود 21 کیلومتری جنوب شرق شهرستان کرمان و 14 کیلومتری شمال شرق ماهان واقع شده است. ماده معدنی در منطقه بلبلوئیه بر روی یک تاقدیس اولیه با روند شمال غرب –جنوب شرقی در منطقه ای به طول تقریبی 13 کیلومتر و عرض 2 کیلومتر واقع شده است. با توجه به فعالیتهای اکتشافی انجام شده ذخیره‌ی این معدن 2190701 تن با عیار میانگین AL2O3=40.63 وSiO2=15.56  با اعمال عیار حد مجتمع آلومینای جاجرم (2.66) برآورد شده‌است . هم اکنون مطالعات اکتشافی تکمیلی در این منطقه در حال انجام است.

معادن استان کهگیلویه و بویراحمد

معدن مندون

این معدن در بخش غربی روستای مندون و در حدود 51 کیلومتری شمال شرق شهرستان دهدشت قرار گرفته است. در این منطقه ماده معدنی به صورت عدسی های بوکسیتی در حفرات کارستی کم عمق ایجاد شده در آهکهای سروک (کرتاسه بالایی) تشکیل شده است. ضخامت این عدسی ها در مقایسه با گسترش آنها کم بوده که این وضعیت، شکل لنزی- لایه ای، به بوکسیتهای این منطقه داده است. کمر بالای ماده معدنی را آهکهای ایلام در بر می گیرد. با توجه به اینکه مهمترین کانی آلومینیم دار تشکیل دهنده بوکسیت کانسار مندون، بوهمیت  می‌باشد، این نوع بوکسیت را بوکسیت بوهمیتی  می نامند.
با توجه به فعالیتهای اکتشافی انجام شده ذخیره‌ی معدن بوکسیت مندون 750000 تن با عیار میانگین AL2O3=55.5 وSiO2=8  با اعمال عيار حد مجتمع آلوميناي ايران (2.66) برآورد شده است.
محدوده بوكسيتي سرفارياب نيز با ذخيره زمين شناسي 3 ميليون تن در اين منطقه استعداد بالايي جهت اكتشاف دارد.

معادن خراسان جنوبی

1- معادن بوکسیت جاجرم

الف) معادن روباز جاجرم

شرکت آلومینای ایران در شهرستان جاجرم دارای 19 معدن روباز اصلی مي باشد.گسترش طولی معدن، که از غرب به شرق به نام های، گل بینی یک تا هشت، ، زو یک تا چهار ، تاگوئی يك تا شش و سنگ تراش نام گذاری شده است، حدود 16 کیلومتر می باشد . گسترش طولی معادن گل بینی 4/7 کیلومتر بوده و معادن زو 3/3 کیلومتر، تاگوئی حدود 5 کیلومتر و سنگ تراش حدود 3 کیلومتر است.

بوكسيت جاجرم در رده بوكسيتهاي لايه‌اي – لنزی قرار دارد. گسترش بوكسيت عموما" بصورت لايه اي است. ماده معدنی بر روي سطح کارستی دولومیتهای سازند اليكا و در زير شيل‌ها و ماسه‌ سنگ‌هاي سازند شمشك قرار گرفته است. لايه بوكسيتی داراي ضخامت و كيفيت يكساني نيست و بطور كلي ضخامت بوكسيت بين كمتر از يك متر تا حدود 40 متر و بيشتر تغيير مي‌كند. لايه‌هاي تشكيل دهنده اين واحد از بالا به پائين به شرح زير مشخص شده است:

• بوكسيت كائـولني بالايي به رنگ خاکستری تا قهوه ای.
• بوكسيت سخت به رنگ قهوه ای، قهوه ای روشن،خاکستری،سبز زیتونی (بوکسیت شاموزیتی).این بوکسیت که بیشتر مورد استفاده در خوراک کارخانه قرار میگیرد، دارای مدولی بیش از 2.2 میباشد و بر اساس مدول بوکسیت، در 8 رمپ مجزا دپو میشود.کارخانه جاجرم  با مدول 4.66 طراحی شده است.
• بوكسيت نرم يا شيلي به رنگ قهوای متمایل به قرمز
• بوكسيت كائولني زيرين رنگ خاکستری تا قهوه ای روشن

 
ب) معادن بوکسیت زیرزمینی جاجرم

پتانسیل استخراج ذخیره زیر زمینی 5.6 میلیون تن می باشد و استخراج حدود 2.8 میلیون تن برنامه ریزی شده است.
لازم به ذکر است که تاکنون استخراج از تونل صورت نگرفته و در حال حاضر معادن زیر زمینی در حال طراحی تفصیلی برای واگذاری به پیمانکار می باشد. تونل شماره 3 (باز کننده معادن زیر زمینی 7 و 8 گلبینی و 1 و 2 زو ) 1500 متر پیشروی داشته است و 263 متر دویل تهویه و دسترسی حفر گردیده است.

2- معدن  بوكسيت كوه بابا

معدن بوکسیت كوه بابا در ورقه زمین‌شناسی 1/100000 جاجرم قرار می گیرد و از نظر چینه شناسي و ساختاري مانند معدن جاجرم از پهنه البرز مرکزی پیروی می کند. این محدوده در 10 کیلومتری غرب جاجرم قرار دارد.
با توجه به فعالیتهای اکتشافی انجام شده ذخیره‌ی این معدن برابر 273118 تن با عیار میانگین AL2O3=47.57 و SiO2=12.95 با اعمال عیار حد مجتمع آلومینای جاجرم (2.66) برآورد شده‌است.

معادن استان گلستان

معادن بوكسيت علي آباد

سه محدوده معدني به نامهاي سياهرودبار، شيرين آباد و افرا تخته در شهرستان علي آباد كتول در استان گلستان واقع شده است. اين محدوده ها در گذشته بنام شركت آلوميناي ايران ثبت شده اند و تلاشها براي صدور پروانه و اجراي عمليات اكتشاف درحال انجام مي باشد.

خصوصیات فیزیکی ماده معدنی

بوكسيت جاجرم داراي بافتي دانه‌ريز، پيزوليتيك و اووليتيك مي‌باشد. سطح شكستگي بوكسيت تقريبا" صاف و لمس آن زبر تا صابوني است. بدليل وجود دياسپور در بوكسيت جاجرم و سختي بالاي دياسپور (بين 6 تا 7 در اشل Mohs)، بوكسيت جاجرم از انواع بوكسيت سخت مي‌باشد. رنگ بوكسيت قهوه اي تيره تا كرم روشن است. رنگ سبز در بوكسيت‌هاي جاجرم زماني مشاهده مي‌شود كه كاني شاموزيت در سنگ فراوان باشد. ذخیره معادن بوکسیت جاجرم (قطعي و احتمالي) 18.4 میلیون تن می باشد که 12.8 میلیون تن بصورت روباز و 5.6 میلیون تن بصورت زیر زمینی قابل استخراج می باشد. کل ذخیره استخراج شده از معادن جاجرم تا کنون 6 میلیون تن می باشد. متوسط استخراج ماهیانه بوکسیت 60 هزار تن می باشد.

نتیجه گیری

سنگ بوکسیت مهمترین واصلی ترین سنگ برای تولید فلز آلومینیوم می باشد.فلز آلومینیوم ،فراوان ترین فلز وسومین عنصر کره زمین پس از اکسیژن وسیلیس می باشد اما ترکیبات دیگر آلومینیوم برای استخراج فلز آلومینیوم

اقتصادی نبوده وعمدتا این نوعف فلز از بوکسیت استخراج میگردددر ضمن ذخایر بوکسیت در ایراناز نوع ذخایر فسیل ها می باشد.

منبع: Statista