دنیای اقتصاد : شاخص کل بورس تهران طی معاملات روز گذشته با رشد ۱۷۸۶ واحدی، بار دیگر به کانال ۱۸۰ هزار واحدی بازگشت. نگاهی به نوسان شاخص سهام از نیمه مهرماه تاکنون نشان از افت و خیزهای پردامنه این نماگر دارد. تغییراتی که دیگر نمی‌تواند معنای کم‌نوسانی پیدا کند و حالا به تلاطم‌های شدیدی تبدیل شده است، به‌طوری که به نظر می‌رسد شاخص سهام در عبور از سقف پیشین خود (کانال ۱۹۵ هزار واحدی) ناتوان مانده است. از یکسو، در یک روز شاهد افت شدید قیمت سهام بوده و در روز دیگر با توجه به افزایش جذابیت قیمت‌ها، خریداران بار دیگر به گردونه معاملات بازگشته و این‌بار رشد زیاد قیمت سهام ثبت می‌شود.
در این میان، ارزش معاملات خرد سهام نیز که از چهارشنبه هفته گذشته به‌طور معناداری از متوسط خود در ۳۰ روز کاری قبل تنزل کرد، همچنان رو به کاهش است. موضوعی که نشان می‌دهد دیگر خبری از هجوم سرمایه به بازار نیست. به این ترتیب انتظار می‌رود روند متناوب کنونی برای مدتی ادامه پیدا کند. در این میان اما چند سوال ذهن فعالان بازار را به خود مشغول کرده است و آن اینکه ریشه افت و خیزهای اخیر چیست؟ در این شرایط چه متغیرهایی باید مدنظر سهامداران بازار قرار گیرد؟ و در نهایت اینکه چشم‌انداز بازار سهام در کوتاه‌مدت و بلندمدت در چه مسیری رقم خواهد خورد؟ «دنیای اقتصاد» برای پاسخ‌دادن به این سوالات نظر چند کارشناس فعال بازار سرمایه را جویا شد. این کارشناسان معتقدند تقابل نیروها مهم‌ترین عامل افزایش تلاطماتشاخص سهام است. از یکسو نماگر بازار به دنبال کاهش نرخ ارز و تخلیه رشدهای حبابی پیشین، در مسیر نزولی قرار گرفت و قیمت سهام اصلاح جدی را تجربه کردند. در ادامه نیز نزدیک شدن به زمان اعمال دور دوم تحریم‌ها علیه ایران، فضای احتیاطی بر معاملات سهام حاکم کرد. دلیل اصلی این افت و خیزهای پرمقدار، ورود پول‌های داغ از سوی معامله‌گران غیرحرفه‌ای به گردونه معاملات عنوان شد. پول‌هایی که ذاتی هیجانی داشته و با هر خبر مثبت و منفی در صف‌های خرید و فروش قرار می‌گیرد. در این میان واقعیت این است که هنوز ظرفیت‌های خوبی در بازار دیده می‌شود و بسیاری از فعالان بازار چشم‌انداز مثبتی از روند آتی بازار دارند با این حال ریسک‌های سیستماتیک پیش‌روی بازار و همچنین نگرانی از رکود قیمت‌ها در بازارهای جهانی، معامله‌گران را محتاط کرده و به‌عنوان مانعی در برابر رشد قیمت‌ها عمل می‌کند.
افزایش دامنه نوسان با انتشار گزارش‌های ۶ ماهه
علی اسلامی بیدگلی: از مهم‌ترین دلایل رشد اخیر بورس طی ماه‌های گذشته می‌توان به افزایش بهای دلار اشاره کرد. این امر سبب شد تا رشدی در ناحیه ارزش جایگزینی شرکت‌های پذیرش شده در بورس اوراق بهادار، رخ دهد. در نتیجه افزایش سودآوری را در بسیاری از صنایع بورسی تجربه کردیم.
حال به‌نظر می‌رسد که رفته‌رفته بازار سهام بخش عمده‌ای از رشدی را که تحت تاثیر افزایش نرخ دلار پیش‌بینی کرده و محقق شده را برداشت کرده است. (البته خاطرنشان می‌شود دلار مبنای محاسبات این روزهای بازار سرمایه، در محدوده ۸ هزار تومان قرار دارد. اما نباید این موضوع را فراموش کنیم که نرخ دلار تجاری با دلار خرده‌فروشی متفاوت است). به این ترتیب مشاهده می‌شود که با توجه به کاهش نرخ دلار در روزهای اخیر، رشدهای انتظاری بازار سهام نیز کاهش یافته است. این امر زمینه‌ساز جایگزینی تحلیل در خریدهای آتی سهامداران خواهد بود.
از سوی دیگر هر چند زمان قانونی انتشار گزارش‌های ۶ ماهه به پایان رسیده است اما سامانه کدال همچنان میزبان این گزارش‌ها است. بر اساس گزارش‌های منتشر شده از این ناحیه و تحلیل‌های کارشناسان از بررسی گزارش‌های مربوطه، انتظار می‌رفت که دامنه نوسانات در این روزها افزایش یابد.
همزمان به ۱۳آبان و شروع دور دوم تحریم‌ها نزدیک می‌شویم. طبیعتا اخبار متفاوتی در حوزه بین‌الملل در راستای این موضوع منتشر شده و خواهد شد که در تصمیمات کوتاه‌مدت سرمایه‌گذاران تاثیرگذار است. این در حالی است که با توجه به منتفع شدن بخش عمده‌ای از سهامداران از رشدهای اخیر، حساسیت این گروه نسبت به ریسک‌های سیستماتیک در حال افزایش است. به‌طوری‌که حجم بالایی از نوسانات توام با میزان قابل‌توجهی از معاملات روزانه را شاهد هستیم. هر چند ارزش معاملات خرد سهام نسبت به میانگین یک ماه گذشته، کاهش محسوسی را تجربه کرده است اما همچنان تا میانگین روزانه ابتدای سال جاری و همچنین سال ۹۶ فاصله معناداری دارد. به این ترتیب تداوم ارزش معاملات روزانه در بازه فعلی، نشان از قدرت نقدشوندگی بالای بازار دارد و این امر بیانگر آن است که ریسک کمتری در بورس وجود دارد.
با توجه به موارد عنوان شده، نمی‌توان انتظار تکرار رشد شتابان نیمه نخست سال جاری را برای ۶ماهه دوم داشت. به‌نظر می‌رسد بازار سهام به یک بازدهی با ریسک معقول نزدیک شود به‌طوری‌که در مجموع سال ۹۷ بازدهی بورس به ۳۵درصد برسد. این موضوع بیانگر آن است که بازدهی بازار در نیمه دوم سال جاری در محدوده ۱۵تا۱۷درصدی قرار خواهد داشت. اما قطعا روند آتی بازار به مسیر رشد ماه‌های آتی بستگی دارد. چنانچه جهش قابل‌توجهی را در بازه زمانی کوتاه مدت داشته باشیم، طبیعتا در ماه‌های بعد قیمت‌ها به تعادل خواهد رسید. علاوه بر این هر چند خرید و فروش‌ها در ۶ماه نخست سال جاری نیاز به کارشناسی‌های دقیق و عمیق نداشت و خرید هر سهمی، سودی مناسب را برای سرمایه‌گذاران به دنبال داشت، اما این روند در نیمه دوم سال متفاوت خواهد بود. در مجموع می‌توان بیان کرد که بازده اکتسابی سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای با میزان سود کسب شده توسط سرمایه‌گذاران حرفه‌ای در این دوره زمانی متفاوت نبوده و اختلاف معناداری نداشته است. اما از این پس قدرت تحلیل می‌تواند نقش پررنگ‌تری را در معاملات سهامداران ایفا کند.
به این ترتیب توصیه می‌شود که سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای به‌صورت مستقیم به خرید و فروش در این بازار نپردازند، بلکه به‌صورت واسطه‌ای از مجرای صندوق‌های سرمایه‌گذاری، وارد بازار شوند. همچنین سهامداران بورسی از تصمیم‌گیری‌های هیجانی اجتناب کنند چرا‌که در شرایط فعلی، بحران‌های متعدد اما گذرایی را در کلیت فضای اقتصادی کشور خواهیم داشت که این موارد نه‌تنها بر روند بازار تاثیرگذار خواهد بود، بلکه ممکن است تشدید رفتارهای هیجانی را به دنبال داشته باشد. به این ترتیب توصیه می‌شود که سهامداران از رفتارهای هیجانی پرهیز کنند.
سه‌گانه‌های اثرگذار بر بازار سهام
فرهنگ قراگوزلو: افت و خیزهای اخیر ناشی از عوامل متعدد است؛ مهم‌ترین دلیل نزدیک شدن به مهلت پایانی شروع دور جدید تحریم‌های آمریکا در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی است. در این راستا در ذهن سرمایه‌گذاران مختلف مفروضات گوناگونی از تاثیر این تحریم‌ها روی عملکرد شرکت‌ها وجود دارد و به‌صورت نوسان شدید شاخص مشاهده می‌شود که خود مفهوم افزایش ریسک بازار است.
دلیل بعدی را می‌توان انتظارات سرمایه‌گذاران از تاثیر عملکرد شرکت‌ها ناشی از تحریم قبلی، تغییرات نرخ دلار و نرخ فروش شرکت‌ها دانست. به این ترتیب با ارائه گزارش عملکرد شرکت‌ها به‌خصوص عملکرد مقداری فروش شرکت‌ها به دلیل تغییر در انتظارات سرمایه‌گذاران، شاهد ایجاد تغییرات با اهمیت در سودآوری و انتظارات جدید سرمایه‌گذاران از وضعیت آتی شرکت‌ها هستیم. به این ترتیب مولفه مزبور تغییرات شدیدی در قیمت‌ها را رقم می‌زند.
سومین عامل تاثیرگذار بر روند نوسانات اخیر تخلیه حباب قیمتی است؛ در هنگام رشد شاخص در مقطعی از زمان بعضی شرکت‌ها بدون دلیل واقعی عملکردی، وارد فاز رشد شده بوده‌اند. به این ترتیب در حال‌حاضر حباب قیمتی آنها در حال از بین رفتن است. اما با خود، قیمت سهام شرکت‌هایی که به‌طور واقعی عملکردشان بهبود یافته بود و نرخشان افزایش یافته بود را هم تحت‌تاثیر خود قرار داده و موجب کاهش نرخ سهام آنها شده است.
اما در بررسی روند آتی بازار سهام به‌نظر می‌رسد که با توجه به تغییرات اخیر نرخ دلار حتی با دلار نیمایی ٨٠٠٠ تا ٨٥٠٠ تومان، شاخص کل بورس تا ٣٠ درصد دیگر جا برای رشد دارد. این در حالی است که با فرض نرخ فروش بالاتر از ۱۰ هزار تومان برای دلار، شاخص ٥٠ درصد دیگر علاوه بر آن ٣٠ درصد قبلی، رشد خواهد کرد. در این میان نوسانات شدید نرخ آزاد دلار که بین ١٠٥٠٠ تا ١٧٠٠٠ تومان قرار دارد، هیچ تاثیری روی بازده ذکر شده ندارد مگر اینکه تحریم‌ها به‌صورت موثر روی مقدار فروش شرکت‌ها تاثیر بگذارد. البته تا این لحظه با توجه به گزارش‌های عملکرد مقدار فروش ماهانه شرکت‌ها چنین افتی مشاهده نمی‌شود و عمدتا تاثیر تحریم‌ها به‌صورت تخفیف بیشتر در نرخ‌های فروش، در عملکرد شرکت‌ها مخصوصا صادراتی‌ها نمایان شده است. این موضوع نیز در محاسبات ذکر شده در مورد بازده مورد‌انتظار آتی در نظر گرفته شده است.
اما در شرایط کنونی توصیه من به سرمایه‌گذارانی که به‌طور تخصصی در این حوزه کار می‌کنند این است که با دقت اخبار را پیگیری کنند و عجولانه به اتخاذ تصمیمات خلق‌الساعه نپردازند و با مشاهده صف‌های خرید و فروش، نظرشان نسبت به عملکرد آتی شرکت تغییر نکند. همچنین در مورد سرمایه‌گذاران عادی و تازه‌وارد که تخصص کافی از معامله در بورس ندارند نیز توصیه می‌شود به هیچ‌وجه شخصا به منظور سرمایه‌گذاری وارد بازار سهام نشده و از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری و تشکیل سبد سهام نزد شرکت‌های دارای مجوز اقدام به سرمایه‌گذاری کنند.
تاثیر نوسانات نرخ ارز بر بازار سهام
محمد نوربخش: به نظر می‌رسد نوسانات پرمقدار این روزهای بازار سهام تحت‌تاثیر بحث‌های کلان رخ داده در کلیت اقتصاد کشوربوده است. به این ترتیب طی روزهای اخیر با آرام‌تر شدن فضا، شاهد ایجاد تعادلی نسبی در این بازار هستیم. از سوی دیگر تاثیرات ناشی از نوسانات نرخ ارز نیز از دیگر عوامل تاثیرگذار بر روند بازار سهام در مدت اخیر بوده است. به‌طوری‌که نرخ ارز در مدت کوتاهی رشد ۲ تا ۴برابری را تجربه کرده است. این موضوع سبب جهش قابل‌توجه بازار سهام شد. اما روند مزبور پس از اعلام نرخ دلار ۴۲۰۰تومانی، سکته‌ای برای بازار سهام به دنبال داشت اما مجددا با آزادسازی نرخ ارز، رشد بورس را رقم زد. در این میان بحث‌های مطرح شده در بوس کالا نیز به نوسانات مزبور دامن زد. این رشد‌ها، ورود پول‌های تازه از سوی معامله‌گران غیرحرفه‌ای و هیجانی را به دنبال داشت. به این ترتیب در مجموع می‌توان گفت که افت و خیزهای اخیر بازار سهام تحت‌تاثیر نوسانات ایجاد شده در بازار ارز که ناشی از تصمیمات غیرعقلانی در بحث کلان اقتصاد بوده، رخ داده است.
افزون بر این در حالی بازار سهام با رشدهای اخیر خود به محدوده ۱۹۰هزار واحد نیز نزدیک شد که در این میان برخی نمادها نیز بی‌دلیل و بدون برخورداری از پشتوانه بنیادی با جهش قیمتی مواجه شدند به‌طوری‌که یک عده از افراد تازه‌وارد به بازار سهام و بدون برخورداری از تحلیل کافی، اقدام به خرید در تمامی گروه‌ها کردند. حال که بازار به تعادل رسیده و شاهد انتشار گزارش‌های ماهانه و فصلی از عملکرد شرکت‌ها هستیم، مشاهده می‌شود که هیچ پتانسیل مثبتی در برخی از نمادهای مزبور برای سودآوری وجود ندارد. این امر سبب شده تا ریزش قیمت‌ها و اصلاح در این نمادها را شاهد باشیم. حال بررسی روند آتی بازار با نرخ‌های کنونی ارز در محدوده ارز آزاد ۱۴هزارتومان و دلار نیمایی ۸هزار تومانی، حرکت شارپ و پرجهش دیگری را متصور نخواهد کرد. در این میان یکسری از نمادهای در گروه‌های مختلف از جمله خودرو، پالایشی و فلزی نیز با اصلاح قیمتی مواجه خواهند بود. این امر سبب می‌شود تا رشد بازار با شدت بالایی دنبال نشود.
در چنین شرایطی تحلیل سهام و ارزندگی آن کار بسیار پیچیده‌ای است. مشخصا نمی‌توان ارزیابی دقیقی از خرید و فروش‌های مطلوب ارائه داد. در این شرایط نقش تحلیل بسیار تاثیرگذار خواهد بود. باید به متغیرهای اثرگذاری از جمله نرخ ارز و قیمت‌ها در بازارهای کالای جهانی توجه خاصی شود. همچنین پیشنهاد می‌شود که سرمایه‌گذارانی که دید تحلیلی مناسبی ندارند، مدیریت دارایی خود را به نهادهای تخصصی از جمله شرکت‌های سبدگردان یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری بسپارند.
پول‌های هیجانی؛ عامل اصلی تلاطم سهام
محسن احمدی: پس از رشد شارپ شاخص سهام و پس از آن ریزش پرشتاب قیمت‌ها، این نماگر وارد دوره متلاطمی شد. شرایطی که در یک روز شاهد رشد پرمقدار شاخص کل بورس تهران هستیم و در مقابل روز دیگر به همین شدت، بازار سقوط می‌کند. چند دلیل عمده می‌توان برای این روند پرتلاطم در نظر گرفت. از یکسو، در دوره‌ای که شاخص کل بورس تهران رشدهای پرشتابی را تجربه می‌کرد، نقدینگی قابل توجهی جذب معاملات سهام شد. نقدینگی که عمدتا از سوی افراد حقیقی و کم‌تجربه وارد گردونه معاملات شد. این دسته از معامله‌گران عموما به دلیل نداشتن تحلیل از شرایط بازار و شرکت‌ها رفتار هیجانی در پیش می‌گیرند و با کوچک‌ترین خبر مثبت و منفی در صف‌های خرید و فروش می‌نشینند. این رفتارهای هیجانی مهم‌ترین دلیل بروز افت و خیزهای اخیر این نماگر است. فارغ از این دلایل هیجانی، برخی پارامترهای بنیادی نیز در نوسان پرمقدار شاخص موثر بود. گزارش‌های عملکرد میان‌دوره‌ای شرکت‌ها طی یکی دو هفته اخیر روانه سامانه کدال شدند. این گزارش‌ها که از اهمیت بسیاری برای فعالان بازار برخوردارند، عمدتا نتوانستند انتظارات معامله‌گران را برآورده کنند. در این میان گزارش‌های مهرماه شرکت‌های سهامی نیز بار دیگر نوسان قیمت سهام را به دنبال داشت. یکی دیگر از متغیرهای مورد رصد معامله‌گران در این روزها، رویدادهای سیاسی داخلی و خارجی است. موضوعی که با نزدیک‌شدن به زمان اعمال دور دوم تحریم‌ها علیه ایران پررنگ‌تر می‌شود.
در شرایط فعلی، لازم است متغیرهایی مدنظر سهامداران قرار گیرد. در این خصوص هر چند تحریم‌های جدید آمریکا در ۱۳ آبان‌ماه، موضوع جدیدی نیست اما بار روانی زیادی بر بازار دارد و معامله‌گران نگران کاهش فروش شرکت‌های سهامی به خصوص شرکت‌های صادراتی هستند. به این ترتیب توصیه می‌شود گزارش عملکرد ماهانه شرکت‌ها به دقت مورد رصد قرار گیرد. این گزارش‌ها مهم‌ترین فاکتور بنیادی در این شرایط است. روند فروش نفت نیز می‌تواند کل اقتصاد را تحت تاثیر خود قرار دهد. در این میان قیمت دلار به خصوص دلار نیمایی می‌تواند سودآوری شرکت‌ها را تحت‌الشعاع خود قرار دهد. حال در صورتی‌که با نگاهی خوش‌بینانه به روند آتی بازار سهام بنگریم، انتظار می‌رود ماه به ماه، شاهد رشد سودآوری شرکت‌ها به خصوص شرکت‌های صادراتی باشیم. در سناریوی دیگر نیز به نظر می‌رسد رشد ملایمی در کارنامه این بازار ثبت شود و تا پایان سال حداقل ۳۰ درصد دیگر بر ارتفاع شاخص کل بورس تهران افزوده شود.