وضعیتی که سهام وابسته در بورس تهران را طی روز گذشته دستخوش عرضه‌های شدید کرد. به نظر می‌رسد تداوم مخاطرات در بازار جهانی و ریسک تحریم‌ها موجب رویگردانی سرمایه‌گذاران از سهام صادرکننده و حرکت نقدینگی به گروه‌هایی شده است که یا از حیث صدور کالا با مساله تحریم‌ها تلاقی ندارند یا اینکه فعالیت‌های آنها با محوریت داخلی است. در این بین برخی از سرمایه‌گذاران در انتظار نشانه‌های قطعی از عملکرد شرکت‌ها نشسته‌اند و در نقطه مقابل، بروز ریسک‌های کلان جریانات سفته‌بازی در گروه‌های مستعد را فعال کرده است. بروز این پدیده را در واگرایی دو شاخص کل و شاخص کل هم‌وزن می‌توان دید. افت شاخص کل در وضعیتی که شاخص هم‌وزن در محدوده مثبت قرار دارد به معنای فشار عرضه در بزرگان و حرکت نقدینگی به سمت نمادهایی است که به بهانه‌های گوناگون مورد اقبال قرار می‌گیرد.
افت و خیز متناوب شاخص سهام در روزهای اخیر بازتابی از عدم قطعیت‌های موجود در اقتصاد کشور است. حرکت‌های صعودی و نزولی شاخص سهام با مشارکت موقت سهامداران در سمت تقاضا و رشد شاخص در یک روز، و عقبگرد زودهنگام متقاضیان در روز بعد و فشار عرضه‌ها، حکایت آشنای این دو هفته است که به نظر می‌رسد ریشه در مسائل کلان اقتصادی دارد. نااطمینانی گسترده که بخشی از آن به سیاست‌گذاری در قلمرو ارز و تجارت داخلی مربوط می‌شود و بخشی از آن تحت‌الشعاع روابط اقتصادی ما با بازارهای جهانی است. در بین این عوامل مختلف، ریسک صدور کالا در چشم‌انداز تحریم‌های آمریکا مهم‌ترین مولفه‌ای است که بار عرضه سهام را طی روزهای اخیر بیشتر کرده و در عین حال، تقاضای موثر در سهام را به عقب رانده است.
احتیاط برتر از انتخاب
در چنین چشم‌اندازی طبیعی است برخی از سرمایه‌گذاران و سهامداران با ذائقه بلندمدت با رویکردی محافظه‌کارانه در معاملات مشارکت کنند. به نظر می‌رسد این گروه بیشتر در انتظار انتشار گزارش‌های ماهانه است که می‌تواند پرتویی بر فضای مبهم فعلی بیفکند و روند آتی سهام را سنجش‌پذیر و قابل رویت کند. انتشار گزارش‌های ماهانه در شرایطی که بازار وارد مرحله جدیدی از حیث عرضه کالا شده، از اهمیت بسزایی برخوردار است. بنابراین، انتظار بر این است که گروه‌های فعال در بازار سهام که عمدتا با رویکرد تحلیلی در معاملات سهام مشارکت دارند تا مشخص‌شدن عملکرد شرکت‌ها تا پایان این ماه منتظر بمانند و کمتر دست به انتخاب در سمت خرید یا فروش بزنند. شکل‌گیری کف‌های حمایتی در اغلب سهام ارزنده و عدم نوسان پردامنه قیمت‌ها در کنار تنزل نسبی ارزش معاملات طی دو هفته اخیر بازتابی از همین رویکرد احتیاطی حاکم بر بازار است.از طرف دیگر، با توجه به اجرای تحریم‌های آمریکا از هفته گذشته، اهمیت گزارش‌های ماهانه را از حیث اثر واقعی تحریم‌ها بر صدور کالا بیشتر کرده است. به نظر می‌رسد در کنار نقل‌وانتقالات پولی، دشواری حمل‌ونقل کالا به مقاصد صادراتی نیز فرآیند صدور کالاها را پیچیده‌تر کرده است. از این منظر، ارزیابی سهام و اتخاذ راهبرد معاملاتی در بورس تهران مستلزم انتشار اطلاعات بیشتر است.
در خلال خبر‌های منفی اخیر، اظهارات وزیر جدید اقتصاد درخصوص رفع محدودیت‌های عرضه ارز از مجرای سامانه نیما به طرح بحث‌های تازه‌ای در این خصوص دامن زده است. فرهاد دژپسند، وزیر جدید اقتصاد، در آخرین دیالوگ نمایندگان دولت و بازار از رفع محدودیت‌های سامانه نیما سخن گفته و وعده‌ای مبنی بر اجرای نظام شناور ارزی را مطرح کرده است. یکی از دغدغه‌های سهامداران در ماه‌های اخیر نرخ تسعیر برای عرضه ارز صادرکنندگان بورسی بود که با راه‌اندازی سامانه نیما بخشی از مسائل آن حل و فصل شد. اما اعمال کنترل بر این سامانه و عدم تخصیص ارز به تمام نیازها منجر به واگرایی نرخ‌ها در سامانه نیما و بازار آزاد شد و مشکلاتی را برای فروشندگان ارز به وجود آورد که از جمله آنها امتناع دارندگان منابع ارزی از فروش در نرخ‌های پایین بود. بنابراین، اجرای طرح نظام شناور ارزی می‌تواند تکلیف دست‌کم یکی از متغیرهای کلان اثرگذار بر بازار سهام را مشخص کند و نه تنها به تعادل در بازار ارز کمک کند بلکه ارزیابی سهام را تسهیل نماید.
افق‌های بسته بازار جهانی
بازارهای جهانی همچنان وضعیت پرتنشی را تجربه می‌کنند و هر چه پیش‌تر می‌رویم گشایشی در افق بازارها به چشم نمی‌خورد. در سه روزی که بورس تهران در تعطیلات به سر می‌برد، بازارهای جهانی شاهد تحولات مهمی بودند. یکی از رویدادهای مهم که بازارها از هفته‌های قبل به استقبال آن رفته بودند، برگزاری انتخابات میان‌دوره‌ای آمریکا و توزیع قدرت بین دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات بود. به زعم برخی از تحلیلگران سیاسی، نتایج برآمده از انتخابات می‌تواند ترامپ را در پیشبرد اهداف اقتدارگرایانه در حوزه تجارت جهانی و اقتصاد داخلی با چالش مواجه سازد. اتفاق مهم دیگر، نشست بانک مرکزی آمریکا و تاکید بر تداوم سیاست‌های انقباض پولی بود. بیانیه اخیر فدرال رزرو در روز پنج‌شنبه اخیر، امیدها به افزایش نرخ بهره در ماه دسامبر را بیشتر کرد و در پی آن شاخص دلار به سقف یک و نیم سال اخیر ارتقا یافت. به دنبال رشد شاخص دلار، فشار بر قیمت فلزات و دیگرکالاهای اساسی شدت گرفت. البته تداوم حرکت رو به رشد شاخص‌های اقتصادی آمریکا در کنار چالش‌های حوزه یورو بر سر کسری بودجه ایتالیا و همچنین وضعیت نامعلوم خروج انگلستان از منطقه اقتصادی اروپا بر ارزش دلار در برابر ارز‌های مطرح جهان افزود. اما در نقطه مقابل، افت تورم تولیدکنندگان چین برای چهارمین ماه پی‌درپی موجب نگرانی سرمایه‌گذاران جهانی از انقباض تقاضای جهانی و کاهش فعالیت‌های صنعتی در دومین اقتصاد بزرگ دنیا شد و در پی آن قیمت کالاها و سهام جهانی در آخرین روز کاری هفته اخیر بیش از پیش تحت فشار قرار گرفت.
به این ترتیب، تقویت دلار و همچنین نگرانی از ضعف اقتصاد چین زمینه‌ساز افت ۵ درصدی قیمت نفت طی هفته قبل شد، تا ضمن ثبت ۵ هفته نزول متوالی، طولانی‌ترین دوره کاهش بهای نفت از سال ۱۹۸۴ ثبت شود. البته، عواقب این نگرانی‌ها به بازار نفتمحدود نشد و محصولات پتروشیمی و فلزات هم در این هفته افت قابل‌ملاحظه‌ای را ثبت کردند. سقوط بیش از ۱۰ درصدی متانول در بازارهای آسیایی و رسیدن قیمت هر تن مس به مرز ۶ هزار دلار و افت بهای دیگر فلزات از وضعیت بنیادی بازارها و چشم‌انداز انقباضی تقاضا حکایت داشت.
رکود کالایی‌ها در پی تلاطمات جهانی
با کاهش قیمت جهانی کالاهای اساسی فشار عرضه در سهام وابسته در بورس تهران بیشتر شد و عدم پشتیبانی تقاضا قیمت در این گروه‌ها را دستخوش تغییرات منفی کرد. از همین رو، سهام پتروشیمی، پالایشی و فلزات اساسی در جریان دادوستدهای دیروز به ترتیب افت ۷/ ۱، ۲/ ۱ و نیم درصدی را تجربه کردند. چنان که از نوسان شاخص‌ها ملاحظه می‌شود بیشترین افت شاخص در بین کالایی‌ها در گروه پتروشیمی رقم خورد. سقوط ۱۱ درصدی قیمت متانول در بازارهای آسیایی بیشترین فشار را بر متانول‌سازان بازار وارد کرد. هجوم فروشندگان برای عرضه سهام خود در نمادهای «شخارک»، «شفن» و «زاگرس» سبب شد تا قیمت‌ها به پایین‌ترین سطح مجاز روزانه تنزل کند و اثر قابل‌ملاحظه‌ای در افت شاخص بر جا گذارد. در همین حال، اوره‌سازان متناسب با افت نسبتا کمتر قیمت‌های جهانی، از هجوم عرضه‌ها در امان ماندند و افت قیمت کمتری را تجربه کردند. دیگر نمادهای بزرگ این گروه نیز عمدتا در پی فشار عرضه، جزو موثرترین نمادها بر شاخص قرار گرفتند. در سمت دیگر، پالایشی‌ها هم به موازات افت ادامه‌دار بهای جهانی نفت با فشار فروش مواجه شدند.
بورس‌بازی در مه
همزمان با رکود حاکم بر سهام صادرات‌محور بورس تهران، اقبال به سهام گروه بانکی بیشتر شده است. این تغییر آرایش که به‌طور مشخص از دو هفته قبل در بازار سهام رشد و نمو یافت، همچنان ادامه دارد. واقعیت این است که با افت قابل‌توجه قیمت‌ها در بازارهای جهانی، نگرانی درخصوص سهام وابسته به اقتصاد جهانی بیشتر شده و نقدینگی عمدتا با محوریت تولید و عرضه داخلی به گردش در آمده است. طبیعی است که با مخدوش شدن چشم‌انداز فروش و صدور کالا در سهام بنیادی و سودآور، سرمایه‌گذاران تا اثر واقعی وقایع اخیر به انتظار بنشینند و گارد احتیاطی بگیرند.با عقب‌نشینی تقاضا در گروه‌های کالایی، نقدینگی به سهام و صنایعی سوق پیدا کرد که یا با زیان عملیاتی مواجهند یا ارزش‌گذاری سهام آنها بر مبنای اخبار، شایعه یا خوش‌بینی مفرط سهامداران دچار بیش‌برآورد شده بنابراین از زمینه‌های بنیادی خود فاصله معناداری گرفته است. از شاخص‌ترین این گروه‌ها نمادهای برجسته بانکی هستند که طی چند روز اخیر در صدر پرتقاضاترین سهام بازار قرار داشته و دیروز نیز حدود ۴۰ درصد از ارزش کل معاملات را به خود اختصاص دادند.
از نکات جالب در جریان معاملات دیروز داد و ستدهای پرحجم و شکل‌گیری صف‌های طولانی خرید در نماد «وتجارت» و «وبصادر» در مقابل عرضه در نماد بان ملت بود.علاوه بر عرضه صف‌های خرید که سبب عقب‌نشینی تقاضا در کل گروه شد، پخش شایعه ادغام بانک ملت و بانک سرمایه باعث شد که نماد «وبملت» را در پایان معاملات با عرضه سنگین مواجه کند. یکی دیگر از صنایع که در چند روز اخیر مورد استقبال بورس‌بازان قرار گرفت، سهام گروه خودرو بود که سومین رشد متوالی را در جریان معاملات دیروز ثبت کرد. خوش‌بینی به اصلاح قیمت خودرو مهم‌ترین عامل تحرکات مثبت در این گروه ارزیابی می‌شود. این صنعت، تنها صنعتی است که در جریان افت ممتد ارزش ریال، از مجوز افزایش قیمت برخوردار نشده‌اند و به نظر می‌رسد خوش‌بینی سهامداران از همین اصلاح ناگزیر قیمت در این گروه مایه می‌گیرد. این در حالی است که بزرگان این صنعت در پی تحریم‌های آمریکا و ضعف عملیاتی، زیان قابل‌ملاحظه‌ای را در صورت‌های مالی خود منعکس کرده‌اند. صنایع کاشی و سرامیک، قندی‌ها و غذایی‌ها از جمله گروه‌هایی بودند که طی روز گذشته رشد قابل ملاحظه‌ای را به نمایش گذاشتند.